Prvo agitaciono pozorište u svetu
Priredio : Dušan Opačić
Ruska avangarda je nesumnjivo imala veliki uticaj na umetnike sa naših prostora. Diljem Kraljevine SHS nastajali su mnogi časopisi i novine koje su se bavile umetnošću i u afirmativnom smislu većim delom „ispratile“ dešavanja u postrevolucionarnoj Rusiji, tj. prvoj zemlji socijalizma SSSR. I pored činjenice da naša Kraljevina nije imala čak ni diplomatske odnose sa Sovjetskim Savezom (uspostavljeni tek 1940. godine), ruska umetnost je prodirala kroz podignute bedeme poput poplave. Ruku na srce, taj uticaj je bio značajniji u književnosti nego slikarstvu i drugim oblicima umetnosti. Istovetno kako je italijanska varijanta futurizma uticala na rusku, znači u književnosti. I pored svega toga, na našim prostorima postoje određeni propusti kada govorimo o ruskoj avangardi. Bilo je tu svega, od traljavih prevoda, nepotpunih reportaža, čak i zlonamernih propusta kada je reč o biografijama i delima ruskih umetnika prve decenije dvadesetog veka. Čak i dolaskom komunista na vlast (1945) mnoge stvari su ostale iste, a rupe nisu zakrpljene ni do današnjih dana. Ovde nećemo govoriti o ruskim avangardistima iz oblasti književnosti, već o prvom pozorištu u svetu koji je ideje socijalizma promovisao kroz rad i delovanje i time digao prašinu u celom svetu, što tom teatru daje značajno mesto u ruskoj i svetskoj istoriji dramskih umetnosti. Na našim prostorima se jako malo govorilo o ovom fenomenu, bez obzira što su ruski avangardisti činili “kičmu” ovog projekta.
„Plava bluza – sovjetsko agitprop pozorište na platformi kampanje“ osnovano je 1923. godine u Moskvi na Institutu za žurnalistiku, kao malobrojna pozorišna trupa. Učesnici su radili u plavoj odeći, pa otuda i ime. Inicijator ove grupe je bio pisac i autor Boris Južanin.
Ubrzo se pojavilo još 15 takvih podgrupa. Sadržaj i tematika njihovog repertoara bili su aktuelni problemi u društvu, heroizam, satire i humor. Program“ plave bluze“ izgrađen je uglavnom na kolektivnoj recitaciji, narodnim pesmama i sportskim plesovima, nešto poput folklora i sokolstva kod nas. Trupa je nastupala u tzv. “Crvenim uglovima”, galerijskim prostorima, prodavnicama, fabričkim krugovima i radionicama. Slične grupe su se pojavile u drugim gradovima, služeći kao osnova za stvaranje više profesionalnih pozorišta i davanje podstreka novim oblicima pozorišne i raznovrsne predstave. „Plava bluza“ je predstavljala fabriku u kojoj su „prve korake“ kreativnosti ostvarili kasnije poznati sovjetski pisci, kompozitori, glumci, režiseri i drugi umetnici.
Od poznatijih imena u “Plavoj bluzi”su stvarali pisac Vladimir Majakovski, režiser Sergej Jutkevič, pesnici Vasilij Lebedev Kumač, Abram Argo, dramaturg Viktor Gusev, novinar i pesnik S. I. Kursanov (učenik Majakovskog), kasnije i velikani sovjetske kinematografije i teatra poput E. S. Gelera, Georgija Tusuzova, Elene Junger, Borisa Tenina, Leva Mirova, Mahaila Garova, Demiča i drugih.
Idejni tvorac, „ideolog“ teatra „Plava Bluza“ bio Osip Maksimovič Brik, poznatiji kao suprug muze Vladimira Majakovskog, LJilje Brik.
“Plava bluza”imala je hiljade sledbenika- učesnika. U roku od pet godina, u”Plavoj bluzi” u SSSR-u radi 7.000 grupa, nešto profesionalnih ali uglavnom amaterskih. NJihov repertoar se sastojao od književnih odlomaka, kritike, skica, improvizacije industrijskog i društvenog života i međunarodnih događaja. U sklopu trupe bilo je dvanaest sekcija: glavna, centralna, osnovna, muzička, pop, industrijska, operativna, produkcija, koncert, deseta, regionalna, i eksperimentalna. Svaka – sa svojim repertoarom! Treba napomenuti da su predstave trajale u proseku do pola sata.
Od 1924. godine štampa se i almanah pod istim imenom, informativno-edukativnog karaktera (repertoarski materijali, metodologija glume i režije, uputstva i saveti, komentari, recenzije itd).
Naravno, takvu ekspanziju bez pomoći države nije bilo realno ostvariti. Teatar „Plava bluza“ gostovao je u svakom kutku SSSR-a, grupe su se raštrkale i u najudaljenije krajeve države. Nakon Kongresa u Moskvi oktobra 1926. godine, koji započeo maršom-paradom trupa umetnika (oko 5.000 učesnika), sovjetske vlasti su shvatile da imaju ubitačno propagandno oružje u rukama. Jedan od zadataka Kominterne, po direktnom nalogu iz Kremlja, je bio da sprovede popularizaciju ovog teatra i van granica zemlje, u cilju promocije mlade socijalističke države.
Glavna sekcija „Plave bluze“ kreće na međunarodnu turneju i postiže fenomenalne uspehe. Pored brojnih nastupa osnivaju se i podružnice teatra u evropskim i svetskim metropoloma. Na početku su osvojene Nemačka (preko 100 nastupa tokom 1927. godine), Poljska i skandinavske zemlje. Uporedo, osnivaju se podružnice u glavnim gradovima Engleske, Nemačke, Čehoslovačke i Francuske. Poput epidemije, do 1930. godine, „Plava bluza“je brojala preko 80 trupa-podružnica u zemljama van SSSR-a, a evropsko tle postaje tesno pa se osnivaju podružnice i slede gostovanja u Sjedinjenim Američkim Državama. Dovoljno je pomenuti podatak da je u SAD održano čak i Panameričko takmičenje revolucionarno-agitprop grupa. Svi nastupi „Plave bluze“ u Americi bili su rasprodati. Teatar ostvaruje saradnju i dobija nesebičnu podršku od progresivnih kulturnih društava i časopisa u SAD, poput „Leve kolone“, „Crvene sirene“ i „Alarma“.
„Plava bluza“ se gasi 1930. godine i prestaje sa delovanjem u SSSR-u, međutim, neke od podružnica u inostranstvu nastavile su sa radom. Najznačajnije su grupa „Oktobar“ iz Nemačke koja biva zabranjena nakon dolaska nacista na vlast 1933, kao i podružnica „Plava bluza“ u Parizu koja je postojala i delovala sve do formiranja Višijeve kvislinške vlade 1940.
Teatar „Plava bluza“ ostaje zabeležen u istoriji umetnosti SSSRa danas Rusije kao prvo agitaciono pozorište u svetu. Uz promociju prve zemlje socijalizma (SSSR), teatar je slao snažne političke poruke preko tipičnih likova-karaktera iz predstava, poput kapitalista, bankara, političara, kulaka, menjševika, esera, neprijatelja socijalizma, oficira, radnika, omladinaca i seljaka.
Autor teksta je pisac iz Beograda
