Filozofija palanke (11)
Ova smrt, kojom pojedinačnost biva svesna svog života (nalazeći, tako, svoju kolevku u svom grobu), može da uvede samo u individualizam kao u epohu pred-subjektivnosti. Neizbežno samo-prevazilaženje duha palanke pretpostavlja ovu smrt i ovaj individualizam, odlikovan istovremeno nužnim (ne-htenim) ali i predumišljajnim i zato neautentičnim nihilizmom (ili nihilističkim pesimizmom). Usamljenik je ovde pojedinac u strahu od svoje pojedinačnosti, ali i u želji za njom, u sukobu sa svetom, pojedinac koga krasi lukavstvo ove smrti kao obećanja njegove pojedinačnosti: protivstavljen svemu Što je za njega čisto poricanje njegovog Ja, samo ne-ja, on poriče sve, pa i smisao svakog stvaranja i svake volje, a u ime stvaranja i volje (sebe samog).
Njegov mentalni stav je prljav i konfuzan, u sebi duboko protivrečan, i upravo tom prljavošću i pometenoŠću on pripada duhu palanke i njegovoj filosofiji, duhu koji ne kaže ono što hoće, jer ne može ni da „hoće” to što hoće, protivrečan u svom htenju i, nužno, svešću protivrečan volji, radostan kada očajava, i očajan u „miru” svoje trezvenosti. Udes neadekvacije, kao opšti, ovde nije udes nego pravilo, i on se čak i ne oseća kao kob već se i sledi. U ovoj pometnji egzistencije koja sebe doziva dozivajući tu smrt u službi života koji sebe traži kroz pojedinačnost, smrt se proglašava za jedinu istinu. Sve drugo, što nije istinito u njenom smislu i što ne dobija svetlost od nje, nije istinito. Na ovaj način, osnovna istina, koja je istina Ja što sebe traži, ovako postavljajući se prema svetu kao svom negativno-tvoračkom ne-ja, maskira se istinom o smrti, njoj duboko protivrečnoj. Duh palanke moćno se tu javlja i čak je od ovoga individualizma, iako „negativnog” prema njegovom idealu obnovljenog plemenskog jedinstva, na izvestan način i podržavan. Ma koliko da ovaj individualizam, koji traži sebe posredstvom svesti o smrti kao o konačnoj (konačno-materijalnoj) i „čistoj” jer neposredno-stvarnosnoj, protivnoj ma kakvoj simbolizaciji i transcendenciji, ma kakvom uopštavanju i apstrakciji opštosti koja jedino preživljava, on po svom nastojanju da ostane veran empirizmu ostaje u sferi duha palanke. Ovoga puta empirizam se zasniva na činjenici smrti kao na pra-činjenici svake činjenice. Ona je najviša očiglednost koja baca jedinstvenu svetlost na svaku delatnost duha ili, tačnije, na svaki pokušaj takve delatnosti, otkrivajući načelo očiglednosti kao jedinstveno, nezamenljivo načelo istinitosti. Istinito je samo ono što je, kao i smrt, materijalno-činjenično. Nije, dakle, istinita jedino misao o smrti kao o definitivnom završetku sveta, već je istinit jedino završen svet, onakav kakav je u smrti, činjenički svet. Smrt postaje načelo ovog empirizma, ne samo kao osnovna pretpostavka od koje on polazi, kao njegova opšta linija-odrednica, već ona to postaje ovim obogovljenjem činjenice, koja je nad-vremena inače nije činjenica, koja ne poznaje mogućnost preobražaja i, samim tim, koja je zatvorena onoliko koliko je i svest o njoj svest o zatvorenosti. Smrt je oličena ovde u samoj „činjenici”, zamrznuta je u njoj. Smrt je duša ove činjenice (bez duše), ovoga sveta krajnje nepokretnog, koji svoju nepokretnost izražava zazorom od prevare, dakle ponovo potrebom za sigurnošću.
Ako je smrt, kao pojedinačna smrt pojedinca koji tu sebe traži, načelno protivrečna duhu palanke, i ako pojedinac, uopšten ovim duhom, pokušava smrt da vrati njoj samoj, duh palanke ipak uspeva da se i ovde uspostavi u osnovnim svojim tačkama, u osnovnom značenju svog bića, i to upravo posredstvom individualizma. Individualizam je, nađen u protivljenju osnovnom idealu duha palanke, i u pokušaju oslobođenja od njega, na ovaj način jedinstveno sredstvo samoga tog duha, sredstvo kojim on sebe uspostavlja pre svega: 1) kao duh zatvorenosti i 2) kao duh sigurnosti, što će reći kao duboko protivmetafizički (jer empiričko-proverljiv, vulgarno-pozitivistički) duh, ali ne manje i kao protiv-mistički i protiv-pesnički. Sve što odlikuje tvoraštvo ličnosti (ili ličnost tvoraštva): misao, samo-ispitivanje, sposobnost za duhovno saobraćanje sa svetom, za ulazak u svet posredstvom mislene, dublje racionalne ili mistički-poetske delatnostii u tom svetu, ovde odsustvuje, a svemu tome protivi se individualizam, s njegovim sumnjičavim empirizmom i njegovim uskogrudim osećanjem konačnosti svega. Konačnost, koju je on našao na liniji traženja pojedinačnosti, završava na konačnosti pojedinačnog ili, na ravni njegove moguće filosofije, na konačnosti činjeničkog koje je oličenje pojedinačnog, jer je izvan sveta, mogućeg samo kao proces činjenica obuhvaćenih jedinstvenim njegovim pokretom. Zaveren činjeničkom, ovaj duh individualizma zaveren je sigurnom (proverljivom), u kome neće biti „prevare”, ni bilo kakve opasnosti, i zaveren je statičnosti. Smrt, kao negacija postojećeg u svetu, u procesu sveta, nije ovde tvoračka smrt; ona je smrt izvan sveta, smrt procesa, smisla za njega, smrt kao oličenje nepokretnog, statičnog. To je smrt u duhu individualizma, koji nije duh saobraćanja.
Ako ovde mrtvi preci ponovo kao da se vraćaju svojoj smrti, i ako je ovde stil, kao način njihovog produženog života, doveden u jednu ozbiljnu krizu, sam duh palanke, ma koliko da je neodvojiv od ovoga stila i trajanja kroz njega, progovara kroz odsustvo ma kakvog saobraćanja pojedinca sa pojedincem i time se, paradoksalno, održava u približno onom stanju u kome je bio i u osnovnoj svojoj fazi, u fazi svevlasnog, opšteg stila. Individualizam razbija stil, ali razbija i saobraćanje koje je, takođe, nepoznato opšte-usvojenom stilu. U opšte-usvojenom stilu vlada „sigurnost” uopštenosti koja je, idealno govoreći, samo ništavilo, jer nema pokreta: pokret je moguć samo tamo gde je moguće otpadništvo od ovoga stila, gde je greška i ogrešenje o njega. Jedinstvo, koje idealno izražava ovaj stil (nikada idealno dostignutu stvarnosti, ali uvek kao na samom pragu svog idealnog stanja), jeste jedinstvo u ništavilu kao poreknutosti, kao apriorne nemogućnosti svakog izrazitijeg otpadništva i, time, svake stvarnije tragičnostii. Ovo jedinstvo je pobeda bez-izraza i odsustvo stvarnog opštenja. Ono je u znaku letargične pomirenosti, u okvirima normiranog života, svevlasne norme koja se održava u životu samo na liniji minimalizma: minimalnim odstupanjima od njega. Individualizam, koji je prirodno protivan vladajućem stilu, čiji duh „čepa” ofožife^og stila, njegove zakone i zapovesti kao zakone i zapovesti nad-ja, ne uspeva da prevaziđe osnovno svojstvo sveukupne stilizovanosti, svojstvo odsustva ma kakvog stvarnog odnošenja medu bićima, obuhvaćenim stilom, pa time i svojstvo apsolutne statičnosti. Suprotan palanačkom kolektivizmu, i na prvi pogled njegova čista negacija, on je (iako nađen na liniji ove suprotnosti i ovog pokušaja oslobođenja od kolektivizma duha palanke) njemu srodan i, po svome dejstvu, njemu čak identičan: kao i apsolutni kolektivizam, individualizam je statički-nekomunikativan. Stanje letargijske „sigurnosti” duha sklonjenog u normativni duh palanačkog kolektivizma, uvek u znaku jedne tužne sreće ili jedne srećne tuge, zamenjuje se ovde stanjem radosnog očajanja i očajničke radosti: i u jednom i u drugom slučaju ne dolazi do saobraćaja, do stvarnog odnosa između pojedinačnih bića, ali ni do odnosa Ja-Svet. I u jednom i u drugom slučaju, svet je onemogućen, svet koga nema bez ovoga odnosa, i bez pokreta u tom odnosu, svet koji je pokret otvorenog pluralizma sila u neprestanom međusobnom odnošenju, a beskrajno se vaspostavlja palanka kao ne-svet, kao neprelazno Ne svetu, ili kao Ne ovom pluralizmu u pokretu, ovom pokretu pluralizma. Zatvorenost je ponovo zadovoljena. Individualizam se, čak, na jedan poražavajući način i „usavršava”, on prihvata (makar i u „neznanju”) ovo načelo zatvorenosti koje mu je osnovni, klasični duh palanke ostavio u nasleđe. Ako se javljaju pojedinačnosti, to nisu bića već su to monade, usamljene na brisanom prostoru ovog sveta lišenog svakog stvarnijeg pokreta i svake stvarnije, tvoračko-pokretačke njegove snage, na brisanom prostoru palanke koji je brisani prostor monadski-statičnih činjenica pretpostavljenih (i suprotstavljenih) svakom pokretu. Individualizam uspostavlja isti svet palanke koji ga je motivisao i rodio, kao svoju unutrašnju negaciju (kao negaciju, ali svoju), i njegova pobuna protiv ovoga sveta jeste u službi tog sveta: lišen smisla za proces, on je lišen osnovnih svojstava ličnosti koja je svetska ličnost, sam svet u koji se ona tek pokretom uključuje (tek smislom za pokret koji je smisao za svet: tamo gde je pokret tamo je i svet), jer je lišen moći među-ličnog, lično-nad-ličnog mišljenja i mističko-pesničkog uspostavljanja (preobražavanja) u svet.
On i dalje ne zna, kao i svaki drugi izraz duha palanke, za mišljenje, već zna samo za misao u stanju aksiomatskog zaključka koji se dogmatski nepomirljivo, dogmatski kraljevski (vlastonosno i vlastodržački) uzima kao nešto „po sebi” istinito, o čemu ne može biti spora i u šta ne može da se sumnja samim tim što to kao činjenica starija od misli, i poreklom iz našeg empirijskog znanja sveta, prethodi ovoj misli i, tako, čini je unapred suvišnom, ili je, u svakom slučaju, degraduje na stav posledične radnje, na stav pukog odjeka onoga što već jeste, a što i „jeste” (u istini) jer je vecno-istinito, nepromenljivo, slobodno od pokreta vremena, nad-vremeno. Istina je činjenička istina, što znači da ona nije beskrajno napredovanje istine u sebi samoj; ona je istina jer je večna, stvarno (i stvarnosno) objektivna, dakle ne samo ne-subjektivna, već i poricanje subjekta. Subjekt je čisti objekt ove istine koja je iznad njega kao nekakvo svevlasno božanstvo koje određuje nas a koje mi ne možemo odrediti čak ni svojom mišlju, ili je ona iznad nas na način familijarno-roditeljske svevlasnosti, jedna ponovo (i po tome sasvim u okvirima duha palanke i njegove filosofije) autoritativna istina.
Nesubjektivni subjekt individualizma tu nalazi ponovo svoju ne-subjektivnost, produžavajući autoritarni duh sveta palanke. Ako kroz njega sada duh palanke upoznaje sebe sa ojađenošću koja je, najčešće, spremna da ide do svetogrđa, nezamislivog u iskonsko-prapočetnom osnovu sveta palanke, on ovde svejedno sebe ima i svejedno sebe produžava. Samo to znanje autoritarnosti (u stilu najprimitivnijeg determinizma) kao da je odgovor duha palanke samom sebi. Na pokušaj samoprevazilaženja individualizmom, duh palanke kao da sada podržava ono protiv čega je osnovnim svojim bićem, podržavajući i sam taj individualizam kao čistu funkciju ove autoritarnosti tu podržavane i usvajane očajavanjem, a smrt koju će nemoćni pobunjenik-pojedinac, zatvoren u svirepo ograničenom svetu svog individualizma, pokušavati da nađe u sopstvenom telu (u viziji njegovog raspadanja) i na groblju, idući u tome sve do izvesne neskrivene pohote sa svim formalnim znacima nekrofilstva, ona kao da se iz tela i groblja (iz zemlje) „preseljava” u racionalističko-empirističku njegovu svest, postajući od smrti tela smrt u svesti, smrt pokreta u svetu monadski usamljenih i statičnih činjenica koja je sama obogovila obogovljenjem iskustveno-činjeničkog, kao pra-činjenica svake takve Činjenice.
Ona ne uspeva da se održi u telu ni na koji način, uprkos svim lukavstvima htenog pesimizma, a najmanje to uspeva nastojanjem volje koja pokušava da prožme svest očiglednošću smrti i koja, na taj način, samo uveličava svest kao svest o očigledno-činjeničkom i kao takvom racionalnom, onome što upravo racionalizuje i „skamenjuje” smrt, udaljujući se još više od njene iracionalne sadržine. Pobuna protiv svake simbolizacije i svakog uopštavanja, koja je u korenu ovog idealnog a stvarno-nedostižnog hiper-materijalizma, ove materijalne očiglednosti što završava u sferi očiglednosti činjenica, vraća ovu svest pod samo okrilje filosofije palanke, tamo gde njen duh „prevazilazi” smrt pretvarajući je u činjenicu ili čin sveta palanke. Smrt ovde nije funkcija preživljavanja, bar ne po nameri s kojom se ona traži, i nije to već po samom tom traženju; ali ona je ponovo jedna činjenica, razumno-prirodna, koja samim tim odbija ma kakav prisniji odnos. Činjenička, ona ostaje i ovde spoljašnja, izvan unutrašnjeg iskustva subjekta koji sebe traži i koji se ne nalazi, ostajući u sferi netvoračkog individualizma.
Radomir Konstantinović
Nastaviće se