Sa veleposeda izvesnog bogataša jednog je sumornog dana na misteriozan način nestalo jato ptica, prekrasnih primeraka koje je dotični sa mnogo ponosa i ljubavi uzgajao i čuvao. Izbezumljen i očajan, u želji da razreši misteriju nestanka ptičica, bogataš unajmljuje čuvenog detektiva – izuzetnog stručnjaka za ptice i ostalu perad. Došavši na imanje, detektiv započinje dugotrajnu i neverovatno studioznu istragu na rešenju zagonetnog slučaja. Nakon nekoliko meseci napornog stručnog rada, detektiv uspešno rešava misteriju nestanka i sav ushićen je saopštava bogatašu: Ptice su nestale zato što ih nema, a nema ih zato što su odletele!.
Bio je ovo jedan od mnoštva nadrealistično – apsurdnih alanfordovskih fazona, uvrnutih bisera uz koje su odrastale mnoge generacije crnohumornih i drugih otkačenjaka, ljubitelja stripa i bizarnog pogleda na zadati nam svet. Za milione obožavalaca Monty Python’s flying circusa, literature Danila Harmsa, filmova Woodyja Allena i Louisa Bunuela i kazališnih ispada Ionesca, legendarni strip Alan Ford čini već tridesetak godina vrhunsko zadovoljstvo – jedan zaseban svet rafiniranog i suptilnog humora, začinjenog blagom ironijom i sveobuhvatnom kritikom društva, svet koji egzistira nasuprot dešavanjima unutar zvanične istorije i ultimativnih pravila sistema koja ignorišu ljudsku različitost.
Dok pišem ovaj sentimentalno intonirani omaž jednoj od mojih najvećih ljubavi i nanovo iščitavam neke od klasičnih epizoda kultnog stripa, lagano mi naviru suze smehuljice i sećanja na neka prohujala , hedonistička vremena. Bila su to vremena bez raznih političkih monstruma i njima sličnih turbo folk kreatura, bez rata, socijalnih nemira i svinjske pink shit & happy kulture – vremena kada su se takve pojave nalazile samo u filmovima (Balkanski špijun, Život je lep), kazališnim komadima (Radovan III, Razvojni put Bore Šnajdera) ili pak unutar stripova tipa Iznogud.
Na žalost, ono čemu smo se tada grohotom smejali iščitavajući do iznemoglosti omiljeni strip (namesto obavezne i neizmerno dosadne školske lektire partizanskog tipa, uglavnom), otelotvorilo se kod nas, ludih devedesetih, do nivoa sarkastičnosti.
Ipak, sve je to samo zvanična istorija – ostavimo je ovom prilikom ad akta i uputimo se u čarobni svet newyorške cvijećarnice.
Kako je nastala grupa TNT – kreativno ludilo dvojca bez kormilara
Ideja o nastanku popularnog italijanskog humorističkog stripa rađa se krajem šezdesetih godina, u Italiji. Studentski nemiri, antiratni i antirasistički pokreti, čovekov let u kosmos, globalna politička previranja i završna faza modernizma , čudestan su okvir jedne nemirne epohe, unutar koje izvesni dramski pisac – Luciano Secchi, alias Max Bunker,rođen 24. avgusta 1939. u Milanu, dolazi na ideju o stvaranju stripa Alan Ford. Lukiano debituje 1962. godine pišući za Atomika i Maschera Nera (Crna maska), western koji je crtao Paolo Piffareiro (crtač koji je preuzeo rad na Alan Fordu nakon Magnusova odlaska). 1964. godine stvara Satanika i Kriminala, stripove koje je crtao Magnus, a 1965. godine zajedno stvaraju i strip Agent Denis Cobb SS018. 1967. godine Lukiano osniva časopis Eureka na čijim stranicama se pojavio i Maxmagnus te Fouche, un uomo nella rivoluzione (Fouche, čovek u revoluciji). U maju 1969., u saradnji sa crtačem pod psudonimom Magnus stvara Alana Forda i grupu TNT. 1983 godine Max Bunker se odvojio od izdavačke kuće Corno i osnovao vlastitu, Max Bunker Press.
Drugi ključni čovek za nastanak kultnog stripa(lektire i znaka raspoznavanja mnogih potonjih generacija teenteovaca), koji će u narednih nekoliko godina (do septembra 1975.) učestvovati u stvaranju prvih 75 epizoda stripa, bio je profesor likovne umetnostiRoberto Raviola, aliasMagnus, rođen 30. arila 1939. godine u Bolonji. Strastveni ljubitelj stripa, crtač, stvorio je izuzetno originalan stil koji je vremenom postao jednim od zaštitnih znakova stripa. Diplomirao je na Akademiji likovnih umetnosti kao profesor likovne kulture i scenografije, pa se, osim stripa, bavio i teatrom. U svet stripa zakoračio je još 1958. godine kada pod imenom Bob la Volpe (lisac Bob) stvara stripove Il Vendicatore (Osvetnik) i Il dottor Kastner (Doktor Kastner). Pseudonim Magnus proizašao je od Magnus pictor fecit (napravio veliki umetnik). Od značajnih dela valja spomenuti: Satanik, Agent Dennis Cobb SS018, Kriminal, Maxmagnus itd.Ti raniji radovi, naročito Maxmagnus, uveliko su uticali na crtež budućeg Alana Forda. Nakon nekog vremena i crtanja jedne knjižice Alana Forda mesečno, Raviola je odlučio napustiti rad na Alanu Fordu te se posvetio razvoju nekih novih likova. Zadnju epizodu Alana Forda nacrtao je 1975. godine (broj 75, Odlazak Superhika). Zadnje godine svoga života Raviola je proveo crtajući 224 stranice specijalnog izdanja Texa za izdavačku kuću Sergio Bonelli. Punih šest godina bilo je potrebno da Magnus završi to , na žalost, svoje poslednje delo, koje se u potpunosti može nazvati remek- delom.
Lik Alana Forda nacrtan je po uzoru na britanskog glumca Petera O’Toolea. Zanimljivo je da je Alan Ford postigao najveću slavu na području bivše Jugoslavije, što se tumači na različite načine. Svojom lucidnošću i sposobnošću da satirično ocrta eskapizam i neefikasnost propagandnog i korumpiranog sistema Alan Ford se uspeva saživeti s povešću Balkana i njegovom etnopsihologijom, ali ništa manje nije niti kritika zapadne civilizacije, pa čak i samog svetskog poretka u okvirima nešto šire slike tumačenja njegovog diskursa.
Na početku zamišljen kao satira na serijal filmova o detektivu Jamesu Bondu, strip se nakon niza prerada pojavljuje po prvi put 1969. godine, ali tada već kao žestoka socijalna satira. Alan Ford je ugledao svetlo dana na italijanskim kioscima 1969. godine, pod okriljem izdavačke kuće Corno. Uhodanom strip tandemu Secchi & Raviola, već proslavljenom stipovima o Kriminalu i Sataniku, tri godine ranije pala je ideja da naprave strip koji bi spajao motive avanturističkog, crnog stripa u kome su se već uspešno iskušali i humorističkog, zabavnog stripa. Prvi koraci u tom pravcu učinjeni su kratkim stripovima o kralju Maksmagnusu, ali je tek Alan Ford u svakom smislu trebao predstavljati novinu u svetu stripa: humorističan, s elementima crnog stripa, on se i svojim scenarijom i crtežom okrenuo u pravcu groteske koja je karikirala klasične krimi i špijunske priče te parodirala herojski imidž njenih glavnih protagonista. U slučaju Alana Forda očigledna je bila satira na račun Jan Flemingovog Jamesa Bonda.
Maks Bunker se priseća početaka rada: U to vreme stripovi su imali precizno definisane karakteristike: tradicionalna avanutura i crni strip (to su bili Kriminal, Satanik i sl.) i komični, poput Miki Mausa i drugih sa strogo preciznom tipologijom crteža. Oštar, groteskni Magnusov crtež bio je apsolutna novina za određeni tip priča koje su bile mešavina groteksne satire i humora. Čuđenje ostalih nije bilo malo.
U početku, prodaja stripa je bila mala, ali s druge strane, dovoljna za dalji rad. Vremenom je padala neočekivanom brzinom, do te mere da su Magnus i Bunker pomišljali na odustajanje, Alan Forda su kupovali samo najverniji čitaoci. Međutim, stiže broj 26 –Superhik, koji donosi apsolutni preokret. Prodaja je fantastično porasla, a Alan Ford postao jedan od najčitanijih stripova. Kada je Alan Ford dostigao kulminaciju svog uspeha, Magnus je nacrtao svoju poslednju epizodu Odlazak Superhika, te se zatim povukao. Godine 1975. zamenjuje ga Paolo Piffareiro, ali njegov stil je bio apsolutna novina i trebalo je vremena da ga publika prihvati. Nastupio je još jedan miran period sve do 1983. kada je došlo do promene izdavačke kuće, Alan Ford se preselio u Max Bunker Press, i ponovno bio prinuđen da promeni crtača. Paolo Piffarerio je otišao, a zamenili su ga Raffaela della Monica i Giuliano Piccinnino, a na samom kraju, crtež su preuzeli Perucca i Warc.
A tko su zapravo junaci ove neobične priče, gdje su smješteni i o čemu je zapravo riječ?
Grupa privatnih detektiva, krajnje neobičnih kvaliteta, okupljena pod veoma eksplozivnim nazivom TNT prikriva svoju pravu ulogu i delatnost unutar jedne od elitnih cvećarnica Pete avenije grada New Yorka. Upadajući iz epizode u epizodu u niz manje više neverovatnih, nadrealnih situacija, grupa na čudesan kluzoovski način rešava kriminalne i druge probleme, u rasponu od lokalnih do onih globalne prirode, živeći istovremeno sama na marginama tog istog društva u jednom od mnogih autentičnih geta.
Alan Ford je inspirisan komedijom dell’arte čiji je izvorni naziv commedia dell’arte all’improvvisoiliti zanatska komedija improvizacije. Da je ona poslužila kao inspiracija za likove, rekao je Bunker, scenarista stripa. Reč je o italijanskoj renesansnoj tradiciji prepoznatljivoj po stalnim likovima koji su bili glavni generator radnje u toj dramskoj formi jer je sve što se dešavalo proizilazilo iz njih i njihovih karakternih crta. Tri su glavne grupe likova: oni koji imaju novac (gospodari), oni koji ga nemaju (sluge, italijanski zanni) i oni koji su zaljubljeni. Situacije u kojima se odvijala borba moći između te tri grupe likova bile su arhetipske i šablonske. Slično funkcionišu likovi i radnja i u Alan Fordu.
Glavni likovi, članovi Grupe TNT, propali su reklamni agent (Alan Ford), prznica iz porodice kriminalaca (Bob Rock), bivši opštinski pisar za krasopis (debeli Šef), plemeniti kleptoman (Sir Oliver), izumitelj iz Trećeg Reicha (Grunf), hipohondar (Jeremija) i večni starac s crnom knjižicom u koju su upisani svi gresi čovečanstva (Broj Jedan). Grupu TNT ne čine sposobni ljudi, ali gradske vlasti i državna vojska polažu velike nade u nju svaki put kada se jedan razočarani čovek ili pohlepnik kojem je dosadno pretvori u zlikovca. Ali likovi komedije dell’arte obeleženi su najpre svojom maskom, a zatim ponašanjem. Većina članova Grupe TNT (Alan Ford, Sir Oliver, Debeli Šef, Jeremija, Grunf) crtana je realistično, a samo je na dvojici likova u stripu vidljiv ostatak maske iz komedije dell’arte, na Bobu Rocku i Broju Jedan. Pritom je Bob Rock ujedno i karikatura svoga tvorca Magnusa. Međutim Broj Jedan je svojim osobinama vrlo blizak likovima gospodara, odnosno liku Pantalonea, senilnog trgovca s kukastim nosom i izraženim obrvama. Jedino ga njegov štap koji podseća na Harlekinovu palicu približuje likovima slugu. Za njih je takođe karakterističan izraženi nos koji ukazuje na umne sposobnosti lika, odnosno, što je nos duži, to je inteligencija manja. Ta je karakteristika vidljiva na Bobu Rocku, kojem se veličina nosa menja iz epizode u epizodu. Osim toga sluge su uglavnom predstavnici nižeg društvenog sloja, pomalo lenji te uvek gladni i pogrbljeni od teškog rada. Iako nisu svi članovi Grupe TNT očite replike likova iz komedije dell’arte, u svakom od njih možemo prepoznati obeležja slugu. To vredi i za Sir Olivera, koji se zbog svoje inteligencije svrstava u grupu lukavih slugu koje uspevaju napraviti budale od gospodara i drugih slugu. Takođe on jedini ne ostaje gladan. Motiv gladi povezuje komediju dell’arte s drugim žanrom od kojeg Alan Ford preuzima ili, u prenesenom značenju, oduzima elemente. To je špijunski triler ili krimić. Agenti iz Grupe TNT retko viđaju novac, stalno razmišljaju o hrani, a razlog zbog kojeg uvek nose ista odela nije njihova konzervativnost, nego neimaština. Čak i kada dobiju novu odeću, unište je u istoj epizodi i vraćaju se staroj.To što više podsećaju na beskućnike nego na tajne agente njihovo je najbolje tajno oružje (i jedino, jer meci koštaju). Osim toga konačan udarac klišeima je milje u kojem započinje gotovo svaka epizoda Alan Forda, neugledna cvećarnica koja služi kao paravan i dom Grupi TNT. Ona se nalazi na Manhattanu, u središtu New Yorka, između Pete i Šeste njujorške avenije, simbolima bogatstva koje uspešno zaobilazi članove Grupe TNT. Nju je Broj Jedan odabrao baš zato što loše posluje i zadržava agente na poslu, odnosno onemogućuje im zaradu i napredak u životu.
Glavni anti junak ove čudesne skupine, oličenje naivnosti i dobrote – ALAN FORD je nespretni i rasejani dugajlija u crnom, koji kao bivši reklamni agent i socijalni slučaj, dospeva zabunom u pomenutu grupu. Primer jedne tipične alanfordovske reklame glasi upravo ovako:
Gospodo i gospođe, ovo je običan hladnjak. To ste odmah uočili, zar ne? Ali hladnjak koji dolazi iz tvornice Wrack ne može biti obični hladnjak. Što je zadatak hladnjaka? Da vam priprema led, održava svježinu živežnih namirnica, voća i povrća, konzervira ih, garantira solidnost i trajnost! Ništa od svega toga u hladnjacima Wrack! U posudi za led naći ćete prljavu vodu, živežne namirnice nisu svježe i očuvane, već usmrđene i pokvarene! I više nego što to može očekivati najveći pesimist! A što se tiče solidnosti, evo: dovoljan je lagani dodir i stroj se raspada u sastavne dijelove! Uvjerite se! Zbog svega toga poslušajte moj savjet: naši hladnjaci razlikuju se od proizvoda konkurenata na tržištu! WRACK, vas razočarava već 50 godina!.
Detektiv iz nužde, uprkos svojoj trapavosti i maleroznosti ubrzo postaje miljenik mnogih, jer su njegova glavna oružja lepota i dobrota. Alan Ford zamišljen je kao antiteza Jamesu Bondu, njemu u svemu suprotan, osim u privlačnoj spoljašnjosti i neutralnosti imena. Dok je James Bond stereotip tajnog agenta koji je sposoban odgovoriti na sve izazove pred sobom, bez obzira na cenu, Alan Ford se jedva nosi sa svojom svakodnevicom. Prisećam se jedne od kultnih scena iz najboljeg stripa svih vremena. Nakon što je uhićen u špijunskoj akciji, Alan Ford biva podvrgnut mučenju radi priznanja na taj način što mora neprestano da sluša Šubertovu Nedovršenu simfoniju. Nakon sati iznurivanja, Alana uspeva da oslobodi njegova TNT ekipa. Na pitanje prijatelja kako je podneo pomenutu torturu, Alan u svom neodoljivom, naivnom stilu saopštava: Sreća pa je bila nedovršena!
Voda je padala s neba kao kiša iz oblaka, a kapljice su bile nalik na rubine i smaragde velike kao krumpiri! Duga se raširila od brda do brda kao velika neonska reklama.
Drugi u ovom kratkom predstavljanju, legendarna prznica i buntovnik protiv svega, u čuvenoj Šerlok Holmsodeždi jeste BOB ROCK. Svojom zajedljivošću, borbenošću i eksplozivnošću Bob daje dinamiku svim bizarnim alanfordovskim situacijama. Njegove sarkastične opaske (videti samo epizodu Idila), sukobi sa okolinom, čudesna veličina nosa i poetski uzleti u stilu : Voda je padala sa neba, kao kiša iz oblaka, bili su i ostali zaštitnim znacima stripa. Bob ima tri brata, Tima, Toma i Tumba, čije je tradiocionalno prebivalište u zatvoru Sing Sing, kojeg samo povremeno napuštaju. I ostatak porodice Rock prati kriminalna sklonost: otac mu je poginuo u pljački banke, a majka pogubljena na električnoj stolici. Bob Rock je tako jedini član porodice koji nije odabrao put kriminala, uprkos nevoljama i siromaštvu. Odan je prijatelj i dobar čovek, iako to vešto sakriva ispod namrgođenog lica. Isprovociran nepravdama i patnjama siromašnih, gladnih i potlačenih (među koje spada i on) najčešće ga se može naći kako se glasno buni dok ostali ćute, kako viče na sav glas na stvari koje drugi samo tiho primećuju i kako ismejava one povlaštene. Uprkos nedaćama i eksplozivnom karakteru uvek zadržava humor (uglavnom sarkastičnog tipa) u pristupu životu. Karakterističnim sarkazmom, nestašlucima, buntom i provokacijama ismejava društveni poredak. Uvek nosi škotski ogrtač i kapu. Bob Rock, obučen u karirano odelo poput onoga Sherlocka Holmesa, preuveličan je, temperamentni i agresivni antipod slavnom detektivu, majstoru hladnokrvnog rezonovanja i kriminalističke tehnike, što tek likom predstavlja Magnusov autoportet – šalu na sopstveni račun.
Bob Rock: Nije ovo grad za umjetnike! Tu mogu prosperirati samo gangsteri, mafijaši i bankari, koji sadržavaju i prvo i drugo svojstvo!
Legendarna je scena sa početka jedne od urnebesnih epizoda u kojoj učestvuju Bob Rock i Debeli šef. Na putu ka izvršenju zadatka, njima dvojici se pokvari jedan od čuvenih automobila , konstrukcija genija Grunfa. Debeli šef šalje Bob Rocka po pomoć, rekavši mu da pita prvog na koga naiđe da im pomogne. Bob odlazi i nakon dužeg vremena se vraća. Na pitanje Debelog šefa: Da li si našao nekog i da li si ga pitao za pomoć?, Bob odgovara potvrdno. Potom Debeli šef iznova pita: I šta je rekao?, dok Bob odgovara: Ništa.Zbunjen, Debeli šef insistira da ga Bob odvede do stranca kojeg je pitao za pomoć. Oni odlaze i nakon nekog vremena nailaze na pustu poljanu na kojoj stoji samo traktor. Debeli šef, iznerviran, ponovo upita: Pa koga si pitao za pomoć?, dok mu Bob nemoćno i stidljivo pokazuje na traktor, uz reči: Pa rekli ste – prvog, na koga naiđem!!!
Na scenu potom stupa volšebni engleski plemić u elegantnom odelu skitnice SIR OLIVER. On je ostao oličenje britanske oholosti, kleptomanskih sklonosti i prilagodljivosti na sve životne situacije. Sir Oliver, propali engleski plemić i kleptoman koji nikada ne propušta priliku koja mu se ukaže, surovo je naličje idealizovane predstave o društvenim ulogama aristokratije. Uvek nosi odelo, cilindar i monokl čime zadržava privid plemstva što mu omogućuje brojne prevare. Ovaj krajnje lucidan lik je prototip modernog i neuništivog pojedinca današnjice, kameleona postinduistrijskog doba.
Sir Oliver: Želite li pobijediti, morate postići barem jedan zgoditak više nego protivnik!
È una regola fondamentale, per vincere le partite è necessario fare dei goal in più dell’avversario!
Negde iza pomenute trojice mladića vuku se četiri metuzalema. Prvi od njih, JEREMIJA LEŠINA, dovoljno je rečito predstavljen samim imenom. U originalu Geremia Lettiga, hronični hipohondar, jedini je Italijan među likovima. Njegovo prezime Lettiga možemo prevesti kao nosila u značenju naprave za ručno prenošenje bolesnika i ranjenika. Nakon što je stigao u grupu kao bivši prodavac limuna, nastanjen u kanalizacionim cevima odbačenim sa gradilišta, Jeremija postaje simbol beskorisnosti, staračke malaksalosti, hipohondrije i stanište svih mogućih i nemogućih bolesti.
Zajedno sa Lešinom nastupa simbol letargije , lenjosti , neefikasnosti, pa i telesne i mentalne zapuštenosti DEBELI ŠEF. On je zapravo Gervasius Twinkleminkelsson, izvorno La Cariatide, a pravim imenom Gervasius De Statuis. Dok njegovo italijansko ime (Statuis prema statua, italijanski kip i La Cariatide, hrvatski karijatida – ukrasni stub) jasno upućuje na njegovu nepreduzetnost na svim nivoima. Jedna od čuvenih scena sa Debelim šefom je sledeća: radeći pri vojsci kao pisar on dobija zadatak da napiše brzojav koji mu diktira oficir. Nakon dugog diktiranja i opširne poruke, oficir proverava kako je Debeli šef napisao brzojav. Na njegovo veliko iznenađenje, od mnoštva izdiktiranog teksta on pronalazi na papiru samo ispisana dva slova: Š i T. Na njegovo besno reagovanje i kritiku, Debeli šef lakonski odgovara: ŠT… zar nisu lijepo napisana!?.
Sledeći elitni predstavnik skupine je bivši avijatičar i tehnološki genije GRUNF. Grunfovo pravo ime, Otto Grunt von Grunt, o njemu govori samo jednu stvar, da je Nemac. Grunf je amerikanizovana verzija njegova prezimena. Bivši je nemački pilot u prvom i drugom svetskom ratu i izumitelj koji je u stanju za neverovatno malo novaca proizvesti najrazličitije izume. Ti izumi gotovo uvek rade ali skoro nikada onako kako bi trebali. Jedan tipični primer njegovih brojnih izuma(uz čuveni sustav leća) je kanta za smeće prilagođena za katapult, koja predstavlja ispunjenje krajnje ekonomičnog zahteva Broja Jedan da osigura prevoz Alan Fordu i Bob Rocku do Kanade. Grunf zatim smešta Alan Forda i Bob Rocka u prevozno sredstvo i pritom se zapita u kojem smeru bi mogla biti Kanada, dok Alan Ford i Bob Rock s nevericom očekuju početak još jednog zanimljivog putovanja (u slične svrhe korišten je i splav na pedale, još jedan od genijalnih grunfovskoh izuma). Grunf nosi staru pilotsku kapu i odelo, te majice s najrazličitijim natpisima, a koje su uvek u skladu s danom tematikom On je i tvorac legendarnih parola tipa:Tko leti-vrijedi, tko vrijedi-leti , tko ne leti-ne vrijedi!. U njima se spaja nemački smisao za humor sa dadaizmom. Dakle, ukoliko kanite pobijediti – ne smijete izgubiti!.
Kao šlag na torti pojavljuje se vrhunski lik NJEGOVE VISOSTI – BROJ JEDAN. Metuzalemski diktator, čiji pogled isijava zlobu i ubitačni cinizam je duhovni vođa ekipe, galantni rasipnik i učesnik svih ključnih povijesnih zbivanja (koja su sve do jednoga, naravno, krivo interpretirana u historijskim udžbenicima). Broj Jedan, vođa i osnivač grupe TNT je paraplegični starac dugačke brade čije su godine i pravo ime nepoznati, ali se naslućuje da je živ preko hiljadu godina. Dok se o njemu ne zna gotovo ništa, on pak poseduje zavidno znanje o povesti, politici i ljudima: ima malu crnu knjižicu koja sadrži podatke o svim ljudima i njihovim sitnim i velikim grijesima. Kad se ne ispuni neki njegov zahtev, redovno vadi svoju mističnu crnu knjižicu, nalazi podatke o osobi koja mu odbija zahtev, da bi ubrzo nakon toga svaka njegova želja bila sa strahom ispunjena. Broj 1 je izuzetno škrt pa sve finansijske uspehe grupe (koji su broje i u milionima dolara), zadržava za sebe (dakle, bijedni ostatak ukupne sume), dok svojim ljudima podeli – po jedan dolar. Često ugnjavi članove grupe nekom dugom i dosadnom povesnom pričom, u kojima je on glavni akter. Njegove su priče prepune poznatih povesnih ličnosti, a samim se pričama pridaje potpuno drugačiji ton od onog u povesnim knjigama. U njegovoj verziji Odiseje, kad se s Odisejem vrati na Itaku, tamo pronađu naftne platforme, te saznaju da je Odisejev sin otišao u Ameriku pregovarati s tadašnjim naftnim kompanijama. Ubrzo Odisej biva ubijen u uroti, a Broj 1 provodi 3 dana žalosti u krevetu s njegovom ženom. Trojanski rat u verziji Br. 1 nije počeo zato jer je Menelaj želeo vratiti Helenu koju mu je Paris oteo, nego zato jer je Menelaj nije želio uzeti natrag, kad ju je Paris hteo vratiti – jer Helena je bila prava pošast u trošenju kraljevskog blaga i svojom rastrošnošću upropaštavala cela kraljevstva i kraljeve svodila na prosjački štap. Živi u tajnom skrovištu nedaleko od cvjećarnice. Često je u pratnji Grunfa i nekog kućnog ljubimca, a najveće prijateljstvo ostvaruje s papigom Klodovik. Broj Jedan, pravi vođa grupe TNT, je paralizovani starac; metuzalem što u kolicima nalikuje američkom predsedniku Franklinu Delanu Rooseweltu. On je čovek beskrajno velikog životnog i povesnog iskustva, jako dobro obavešten o tuđim nepočinstvima, što mu uvek daje dobru priliku za ucenu. Pohlepan je i škrt. Životno iskustvo Broja Jedan je, takoreći, multipovesno i stoga vrlo uputno za oblikovanje slike o svetu. Uvek suviše star da bi sudelovao, ali ne i posavetovao Broj Jedan je svedok prave povesti, one prepune gluposti, pohlepe i apsurda. Dominantan u svakom pogledu, Broj 1 zaokružuje ovu kultnu skupinu.
Uz famoznu sedmorku kroz strip defiluje niz urnebesnih kreatura, što životinjskog, što ljudskog podrijetla: pas Nosonja, mali krznaš Skviki, papiga Klodovik, Superhik,Trio Fantastikus, Gumifleks, Margot. Što se samih imena protivnika grupe tiče, briksijevska priča je sledeća. Ime glavnog neprijatelja Grupe TNT, Superhika (italijanski Superciuk), izvedeno je iz milanskog izraza semper ciuc (italijanski sempre ubriaco, hrvatski uvijek pijan), a sam lik inspirisan je stvarnim milanskim portirom. Njegovo pravo ime je Ezekijel Bluff, a u Brixyevu prevodu se jednom prilikom pojavljuje i varijanta Milogled Bluff . Drugi negativci najčešće dobijaju generička imena u skladu s načinima na koje deluju: Centurion (Il Centurione) nosi oklop i perjanicu poput centuriona, Trombu je Tromb prezime, Gumiflex (Gommaflex) ima lice od gume, Rebus preti zagonetkama, Aseptik želi sterilizovati svet, Katodik izlazi iz katodne cevi, Hipnos (Ipnos), i sam pod uticajem hipnoze, hipnotizuje svoje protivnike, Maharadža Blitz (Marajah Blitz) pljačka na električnom slonu, a Konspirator (Il Conspiratore) je majstor urote. Posebni slučajevi su Arsen Lupiga (Arsenico Lupon), parodija francuskog lopova i džentlmena Arsenea Lupina, junaka kratkih priča koje je početkom 20. stoleća pisao Maurice Leblanc, Beppa Joseph (Beppa Giosef) muškobanjasta femme fatale i vampir Vurdalak (barone Wurdalack), koji nosi ime vampira iz slovenske mitologije.
Hoćemo kruha i čokolade!
Otkačenim jezičkim stilom i tematskom različitošću u odnosu na ostale obične stripove Alan Ford nije odmah naišao na veće razumevanje. Ipak, vremenom je njegov satiričan stil počeo ulaziti u pore mladih ljudi. Prepoznavši sebe kao gubitnike unutar izrabljivačkih, licemernih sistema i lako se poistovetivši sa antiherojem Alanom, oni su počeli da furaju alanfordovski fazon, sagledavajući u iskrivljenom ogledalu stvarnosti sasvim novu verziju stvarnih i zvaničnih događanja. Jezik Alana Forda iznedrio je i neke fraze koje su kasnije prihvaćene u slengu, ako ne već i u službenim rečnicima. Najpoznatija među njima je Halo, Bing? Kako brat? (…) Cijena? Sitnica! Nju Sir Oliver prvi put izgovara u epizodi broj 21, a nakon nekoliko brojeva ona se redovno pojavljuje, svaki put kad se Sir Oliver treba rešiti ukradene robe i telefonski kontaktira trgovca rabljenim stvarima koji se zove Bing i (možda) ima brata u zatvoru. Zbog toga taj izraz opstaje u slengu kao signal nezakonitog delovanja.
Halo, Bing, kako si? Kako brat? Što je uradio ovaj put? Ulovila ga neka stara nakon što je pobjegao s nekom mladom? Ah, uvijek sam govorio da on nema stila! Kakva je situacija s muškom modom? Imam veću količinu uniseks modne odjeće, poprečne pruge, s modnim hitom! Brojevi posuti sprijeda i straga. Izvrstan materijal! Cijena? Kažem ti, to je prilika!“.
Halo, Bing? Čuj, trebaš li možda kamion-cisternu punu benzina? Čeka te na uglu 17. i 66. ulice! Cijena? Sitnica. Dobit ćeš kao reklamu još i odjeću prodavača benzina.
Kultna je i rečenica Broja Jedan : Prijatelju, ja sam prestar da osobno vodim bitku, ali slušaj ovaj savjet koja je izgovorena u desetak varijanti u pričama Broja Jedan. Takođe jedan citat, odnosno njegova parafraza, prilagođena kontekstu i posvedočena u različitim varijantama, sažima logiku većine članova neustrašive Grupe TNT – Bolje umrijeti časno nego živjeti sa sramom, odnosno:
Bolje časno povlačenje, nego nečasni poraz, zar ne?
Časni uzmak bolji je nego nečasni poraz, napisao je netko, možda baš Max Bunker!
Ako nisi naoružan, najbolje da odmah digneš ruke! (reinterpretacija Boba Rocka)
Pripremite bijele maramice i dobro njima mašite! (Predajte se!)
Političari svih mogućih profila, svakojaki prevaranti, ubice, alhemičari , bogataši i vojskovođe, vlastodršci, naučnici, umetnici i drugi, obrađeni su satirom, ironijom i parodijom na osebujan način. Kontrast bogatstva i bede, zvanične i nepoželjne verzije istorije, stvara pred očima čitaoca pročišćenu, i od banalnosti i laži oslobođenu sliku sveta koji ga okružuje. Ni likovi iz grčke i rimske mitologije nisu bili pošteđeni lucidne i beskompromisne kritike. Izuzeta je bila jedino religija. Ako i ne siđemo u ove socijalno-psihološke dubine stripa, njegove dosetke, scene i situacije junaka dovoljan su razlog vanvremenske kvalitete, pogodne za sve ukuse i generacije.
Ženidbeni oglasnik: Ružna, grbava, jedva držeća udovica udala bi se za odgovarajuću osobu ako je mlada, lijepa i bogata! Vila rugoba, New York
Oštrina kritičkog tona Alan Forda jedan je od mogućih razloga ne baš široke prihvaćenosti stripa u svetu Zapadne civilizacije (izuzeci su, gle čuda, matična Italija i bivša nam SFR Jugoslavija). Ključna ličnost u popularizaciji stripa na ovim našim alanfordovskim prostorima (prostorima gde je Alan Ford zaživeo kao nigde, postavši najcrnjom varijantom svog vizionarskog duha i beznađa ljudske egzistencije) svakako je bio i ostao hrvatski književnik i prevodilac Nenad Brixy.Prevodeći gotovo neprevodive igre reči sa italijanskog originala, on je stvorio jedinstven hrvatski alanfordovski jezikkoji se proširio diljem nekadašnje zemlje (tko je čitao, razumjeće). Brixyev prevod Alana Forda s pravom možemo smatrati ponovnim ispisivanjem tog italijanskog stripa. Osim što je odgovoran za dolazak stripa na domaće tržište Nenad Brixy je, po mišljenju mnogih, odgovoran i za popularnost stripa u jugoslovenskim republikama.
Smiri se, Grunfe. Njih su dvojica, a mi smo sami. Ne srljaj u borbu u kojoj si brojčano slabiji!.
Calmati, Grunf! Se ci mettiamo contro quelli, veniamo fatti a pezzettini! Il numero è troppo superiore!.
Glavni je razlog za to lucidno prilagođavanje milanskog idioma, odnosno prenošenje italijanskog originala u hrvatski jezik spojem književnog jezika i slenga. To se najpre ogleda u leksičkim izborima. Upotrebljeni žargonizmi, regionalizmi, arhaizmi, knjiške konstrukcije, pa i neologizmi, brojni sinonimi te izrazi na engleskom jeziku kojih nema u originalu čine ekstenzivan vokabular bez kojega bi iskustvo čitanja Alana Forda bilo puno siromašnije.
Odlika satire kao vrste humorističkog izražavanja leži u preterivanju, karikiranju, u korištenju apsurdnih momenata radi potenciranja kontradiktornosti, u davanju suprotnih iskaza i sugestija da bi se, tako pojačano, izrazilo ono što se želi izvrći ruglu – dakle, u obilatom korištenju dovitljive ironije i grubog sarkazma, koji kao svoj krajnji cilj imaju društvenu kritiku. Na taj način je uređenje grupe TNT alegorija poretka zapadnog sveta: u grupi su Nemac – Grunf, priglup i poslušan, što sluša zapoved i za sitni novac osposobljava tehniku; kočoperni Italoamerikanac – Bob Rock (s braćom blizancima u redovima Mafije) u kome se smenjuju kompleksi i puste želje da se uhlebi; naivni američki plavušan – Alan Ford, koji manje-više sve radi iz ideala, a za to uglavnom biva nagrađivan tapšanjem po ramenu; i engleski aristokrat-lupež, Sir Oliver, koji se, iza uglađenih reči i manira, dobrano koristi mestom unutar grupe za neverovatne prevare i krađe. Zaista, nema stereotipnijeg i uverljivijeg opisa evroatlantske zajednice, ozloglašenog novog svetskog poretka, od likova i odnosa unutar grupe TNT!
Ironija je najkompleksnija od figura kada govorimo o Alan Fordu. Ona određuje opšti ton i upravlja tumačenjem sadržaja. Nije uvek moguće odrediti gde počinje, a gde završava. Alan Ford možemo shvatiti kao satiru kapitalizma i komunizma, odnosno svakog nekompetentnog, autoritarnog i propagandističkog društvenog uređenja. Ona je glasni izraz skrivenog prezira pojedinca (sa jakom satiričnom i parodijskom oštricom) prema moralnim i društvenim vrednostima. Ironija je svojevrsna mašina za proizvodnju humora, a na drugom kraju šale najčešće se nalaze članovi Grupe TNT i njihov životni stil.
Imam vrlo malo u blagajni… gotovo ništa… bez onog gotovo!
Svi smo trijezni. Ali zbog neimaštine a ne karakternih razloga!
Nije još nadošlo vrijeme da se žrtvujemo jedan za drugog!
Kao da sam sanjao strašan san. Učinilo mi se da moram nešto platiti.
Neka krepa netko drugi ako ne održim riječ!
Nismo dobili potvrdu!/ A što će nam? Kad poštenjak radi s poštenjacima…
Želite li brojiti ili imate povjerenja?/ Oh, bila bi to uvreda. Dakako da ću brojiti!
Imate li oružje?/ Kao i uvijek, nadu da ćemo se iz toga izvući živi!
Ne bi bilo loše da tamo ostanu do kraja života, ako ne mogu duže!
Briksijevo umeće prevođenja ogleda se i u kreativnom prevodu imena likova i pojedinih epizoda. Posebno su dojmljive intervencije s glasovnim i leksičkim ponavljanjima, odnosno onomatopeje, rime i etimološke figure kojima je zamenio italijanske izraze i pritom zadržao humoristički ton teksta.
Brixyjevski: Tko vrijedi leti, tko leti vrijedi, tko ne leti ne vrijedi.
Italijanski: Chi vale vola! Chi vola vale! Chi non vola é un vile!
Bez obzira na kasniji pad kvaliteta stripa, od kojeg je na žalost ostalo samo ime kao tekovina neprocenjivog kvaliteta, zauvek će živeti mnoštvo antologijskih epizoda. Pomenimo samo neke: Zoo simfonija, Ucviljeni diktator, Šuplji zub, Dvanaest umjetnika, Traži se Alex Barry, Idila, Kako je nastala grupa TNT, Udar munje, Cirkus.
Droga utječe na mozak! Daje ti utisak da si u raju kad si zapravo u paklu. Siromašni misle da su puni novaca, a gladni da se nalaze pred stolom krcatim najprivlačnijim jelima!/ Možemo li je dobiti za osobnu uporabu?.
La droga agisce sul cervello dà l’idea di un paradiso artificiale, chi è pieno di debiti sogna di essere carico di soldi, chi ha fame sogna di essere davanti a una tavola imbandita./ Ma allora è proprio nociva una cosa del genere?.
Alan Ford je jedan jedini i neponovljiv, kao i decenija u kojoj je nastao. On ostaje mnogo, mnogo više od običnog stripa za mnoge generacije – jedna vrsta načina razmišljana, humora, dosetki i sasvim neobičnog ludila. Za mnoge od nas inficirane ovim stripom , Alan Ford postaje čitava jedna životna filozofija, pogled na svet i elegantna, ironično-sarkastična oporba u odnosu na svu malograđanštinu sveta i sve rigidne sisteme čiji je jedini cilj da što više zaglupe čoveka, obesmisle mu život i iskoriste ga kao roba i eventualnog glinenog goluba na nekom od humanih ratišta za sopstvene, bolesne ciljeve. Jer kako se u jednoj od bitnih filozofskih dosjetki u ovom stripu i filozofskom priručniku za neodrasle kaže: Bolje cijeli život u izobilju, nego li jedan dan u bijedi!!!
Netko bi mogao doći i ukrasti nam sve što nemamo!
By Dragan Uzelac
