Eliotov lirski subjekt jeste hodač, šetač koji živi nevidljivu umetnost zapažanja gradskih slika. Njemu je usađeno antičko saznanje da izvan polisa žive ili bogovi ili zveri, što ga ne sprečava da načini izvestan hibris i zakorači izvan urbane demarkacione linije. Njegova putovanja jesu trostruka: gradski eksterijer, enterijer i odiseje u nutrini pesničkog bića, po džepovima unutrašnjeg grada, tetoviranog pod kožom lirskog subjekta. Eliot jeste pesnik konkretnog grada, Londona, te se njegovi junaci šetaju londonskim ulicama, susreću na londonskim trgovima, zalaze u londonska predgrađa i rubne kvartove, koji većini stanovnika nisu redovna putanja kretanja. S tim u vezi, enterijer čine potkrovlja i sobe londonskih komšija, elegantni saloni, ali, pre svega, pabovi i falstafske krčme. Eliot ovime, svom izabranom gradu, dodeljuje epitet zasebnog književnog junaka, koji pulsira svojim autonomnim, vitalističkim, rableovskim potencijalom. Eliot prema Londonu gradi onaj odnos koji je Džojs imao prema Dablinu, Kavafi prema Aleksandriji, Vitman i Ginzberg prema Njujorku, Bukovski prema Los Anđelesu ili Bolanjo prema Barseloni. Njegov lirski subjekt svojim šetnjama iznova iscrtava mapu grada prepoznatljivog engleskog hronotopa. U svemu tome, on uzima različite uloge, poput zaljubljenog mladića, džentlmena / dendija, osiromašenog aristokrate, proroka, stranca. Upravo uloga stranca, odnosno meteka, jeste lično važna bila Eliotu, s obzirom na to da se i sam osećao strancem u Engleskoj. On uzima upravo ovaj antički izraz, jer označava ni sasvim obespravljenog građanina, ali ni punopravnog, ali nekoga ko poseduje niz egzotičnih umeća koje mogu biti od koristi društvenoj zajednici u kojoj se obreo. Preuzimanje različitih uloga direktno je povezano sa pitanjem identiteta, što čini jednu od suštinskih potraga Eliotovog svedoka – pustolova. To su one univerzalne ljudske potrage za smislom, spoznajom, identitetom, istinom, apsolutom, koje jesu književne teme od nastanka izuma pisma, ali modusi njihovog uprizorenja su uvek drugačiji. Tako i Eliot, koji traži aktivnog, načitanog, obrazovanog čitaoca, što je san o sreći svakog erudite, poete doctus-a, aleksandrijskog kova. Interaktivnost i čitaočeva uloga u dopisivanju i domaštavanju poetskih iskaza jesu aduti kojima bi Eliot poklonio svoje poverenje. S tim u vezi, on se najčešće koristi intertekstualnošću i njenim vezama sa antičkim, grčko-rimskim mitološkim svetom, aluzivnošću na mitske i legendarne težišne tačke Helade, Rimske republike i Rimskog carstva, kao i Starog istoka, ali, možda najviše, autoreferencijalnošću. Naime, događaji, doživljaji i lirski subjekti iz prethodnih pesama prelaze u domen novih pesama, izbegavajući bilo kakvu kauzalnost, ali zadržavajući uverljivost i horacijevski decorum u novom ambijentu. Pesnik se koristi koliko enciklopedijskom građom, tako i aspektima tadašnje popularne kulture i umetničkih transmedijalnih disciplina. Eliotu u tome pomaže modalitet u kojem će spevati svoje cikluse pesama, a to je narativni postupak, a ne tradicionalna pesnička liričnost. Korišćenje proznog postupka naracije omogućava mu da ispriča priču, da tka mythos, ne samo kao rapsodski relikt, već i kao anglosaksonsku tradiciju pevanja, koja se utemeljila i razvila kao prožimanje proznog i pesničkog u pesništvu. Lirski subjekt se, tako, kreće kroz svetsku književnu tradiciju, iniciran u mnogostruke kulturološke modele, zaražen poliglosijom i polifonijom filozofskih sistema inkorporiranih u Eliotov koordinatni sistem urbaniteta. Gradskim arterijama protiče panorama ljudskog iskustva i ideja, svako u svojoj ulozi koju mu je njegova nacionalna književnost dodelila, gde svi ponovo dobijaju nove role, u savremenom kontekstu Eliotove epohe modernizma. Mitološke ličnosti se sada susreću sa industrijskim tekovinama masovne proizvodnje, sa mehanizmima motorizacije i inovacijama u mašinskoj industriji. Čovek polisa prinuđen je da se prilagodi i doživi preobražaj u čoveka kosmopolisa, te zakoni prostornosti usisavaju i zakone temporalnosti. Grad kao da oponaša model kretanja kosmosa, ubrzano se širi, a Eliot, nalik renesansnim humanistima, koristi kako znanja iz humanistike, tako i saznanja iz naučnih disciplina (medicine, matematike, fizike, biologije, građevinarstva). Koristi se vanknjiževnom građom, filozofskim mišljenjem, antropološkim saznanjima, istorijom muzike, istoriografskim činjenicama, kao i arhitektonskim rešenjima urbanističkog planiranja. Eliotov šetač korača gradskim putanjama i akumulira hiljadugodišnje iskustvo, opterećen arhetipskim slikama, ali rasterećen lepotom sveta, u čemu kao da pronalazi kosmički balans svoje pozicije. Izvesnost i konačnost koju mu nudi prostornost, jesu mikroutočišta i stubovi za koje se pridražava Eliotov hodač kada želi da predahne i da odmori. Bezvremenost i beskonačnost koju nosi potencijal iskustva, s druge strane, nagoni ga da nastavi svoju odiseju duhom, zapažajući šta je vredno da se ugrabi kao isečak večnosti u ovostranosti. To su slike koje Eliot ispisuje na svojim stranicama, koristeći se i marginama, napomenama, fusnotama i beleškama, koji objašnjavaju i razrađuju tekstualnu stvarnost.
Eliot, nalik Džojsu, Paundu, Bolanju, Danteu ili Kišu, jeste pesnik koji se našao u izvesnom egzilu (dobrovoljnom, doduše) i otud njegova opterećenost ulogom stranca, odnosno meteka. U London je poneo sa sobom iskustvo odrastanja pored velike reke (Misurija) i melanholične damare američkog juga, ali, isto tako, i elitizam i akademizam povlašćene bostonske brahmanske kaste. Povrh svega, osećanje kosmičke usamljenosti, a okruženost ljudima u velegradu, jeste ono posebno osećanje sveta koje Eliotov lirski subjekt nosi sa sobom, prolazeći ulicama Londona. Nekada su to potresne slike zgarišta i razorenog pejzaža generacije koja peva posle rata (Šuplji ljudi). Nekada je to psihomahija i emotivna izolacija modernog čoveka izmučenog kontrastima, zahtevima i paradoksima savremenog sveta (Ljubavna pesma Dž. A. Prufroka). A, nekada je to geografija duha, amalgam kulturološko-mitoloških matrica i susreta, po horizontalnoj konačnosti grada i vertikalnom uzdizanju, ascensus-u duše zagledane ka nepreglednim prostranstvima neba pod kojim pulsiraju čarobni susreti (Pusta zemlja). U Eliotovim pesmama defiluje panorama ljudskog roda, bila ona stranica iz udžbenika iz istorije ili polje aistoričnosti, u njoj se, svejedno, odigrava metamorfoza čoveka polisa u čoveka kosmopolisa, u duhu modernog senzibiliteta. Dok se iskustva, poreklo i tradicija sintetišu i fermentiraju u referentnom sistemu strukture grada, kovalentne veze, poput reči, grade se i kidaju, Eliotov lirski subjekt / pripovedač, urbani aed, čini ono što čoveku preostaje da čini. Hoda, zapaža i peva.
Milan Todorović
