Izuzetnu potvrdu jedinstva vizije pjesnika, dubinskog poniranja filozofa i slobode kičice slikara predstavlja opus Halila Džubrana (1883, Liban – 1931, SAD), jednog od najcjenjenijih stvaralaca arapske literature i lidera pravca mahdžera koji je okupljao generaciju libansko-sirijskih spisatelja emigranata u Americi. Potekavši iz hrišćanske svešteničke porodice, obrazovao se u Bejrutu, Parizu i Njujorku, pisao na arapskom i engleskom jeziku i bio podjednako okrenut istočnim i zapadnim mišljenjima budući da ih je preplitao, homogenizovao i oplemenjivao raznolikim duhovnim spoznajama i doktrinama. Time je svoje djelo, naročito pjesme u prozi, poeziju, parabole, te eseje i aforizme, založio visovima hrišćansko- islamske književnosti što mu je donijelo atribut jednog od najčitanijih pisaca. Dodatni razlog leži u činjenici da je demistifikovao evroameričku književnu scenu i njene karakteristike oprečne onim u domovini i, podstaknut vanarapskim poetikama, proširio dosege arapske literature, obogaćujući je modernim saznanjima zapada. Suprotstavljen panarabizmu kao militantnom odgovoru na zapadni kolonijalizam i poučen iskustvima američke književnosti ispoljava, sebi svojstven, patriotizam kroz djela netradicionalne strukture. Dijeleći sudbinu pripadnika mahdžerauprkos statusu proučavanog pisca a zbog evropeizacije arapske literature, biva proglašen disidentom. Kazna vlasti dostiže vrhunac kada njegova knjiga Pobunjeni duhovibiva javno spaljena u Bejrutu a autor isključen iz maronitske crkve. Ipak, pjesnikovi posmrtni ostaci prevezeni su u Liban gdje su dočekani uz počasti.
Posvećenje zavičaja urušavano je tvrdokornim poimanjima života utopljenog u tradicionalizam kritički opserviran u knjigama Oluje i Pobunjeni duhovi. Takom kratkog boravka u Libanu počeo je svoje najmarkantnije djelo – Prorok zaokruženo u Parizu pod uticajem Zaratustre i Blejkove poezije. Koristeći često ničeanske stilske koordinate, antropomorfizme i poetski sentiment za obračun sa represivnim religijama, Džubran je ishodište borbe za dostojanstvo čovjeka crpio iz Biblijei Kurana. Nadahnut kuranskim zavjetima i biblijskim humanizmom, mudrim i poučnim pričama ukazuje na vječne okove pokoljenja, idolatriju i podatnost ubijeđen da besprimjernu vrstu robovanja čini slijepa vezanost za tradiciju, kao i da sloboda nema potomstvo. Zato u poeziji otkriva njeno otjelotvorenje.
Noć ima amblem glorifikacije jer donosi smiraj nasuprot danu koji osvjetljava utopiju. Kao pobornik platonske ljubavi sugestivno prikazuje ženu kao biće čudesne ljepote i vulkanske strasti spremno da se identifikuje sa vječnim. Slikarska vizuelizacija Džubranove poezije u prozi i parabolični kurs pisma omogućavaju sagledavanje svih segmenata života i njihovo preispitivanje sa krajnjom tačkom u ditirambu s obzirom da je istina konstanta a mudrost nadilazi malodušje. Tako svi, u konačnom smislu, izlazimo pred sud Sunca. S druge strane, niz metaforičkih mozaika sadrže smrt i ništavilo čiji smo zatočenici. Kao stranac svima i sebi, alhemičar, egzorcist i apatrid, pjesnik lamentira nad umrlim narodom i domovinom, ali u moru, svojevrsnom svetom trojstvu ljepote, života i ljubavi nalazi izlaz i utjehu duhu, dušu kojom gleda. Poetizovane gnoze o duši, strpljenju, greškama, bezobzirnosti, hvalospjevima, idolima i lakomosti predstavljaju samokritičku cjelinu, odnosno sedam zapovijesti kojima se dolazi do granica nadnaravnog i postaje duševni isposnik nepoznatog.
Java je scena očaja a san neuhvatljiva radost, stablo duše svjedoči patvorenost dok misao-lađa razotkriva pohlepu za pojavnošću isključujući duh. Suočen sa fenomenom ubikviste i ophrvan uspomenama i snovima o Libanu, raspet između političkih igara međunarodnih faktora i tradicije, Džubran ispoljava svojevrsni otpor prema tzv. reformistima zapada u epistolarnoj formi. Time postaje jedan od pionira anti-globalizma. Niko sem nenađenog mora, tog magičnog reprezenta savršenstva, nije dostojan želja čovjeka kao marionete zla. Pošto stremi vječnom, misticizam je ispoljen diskretno u stihovima gdje duša dostiže idealno činom čovjekove smrti nastanjujući se u bogu. Zato je Džubran pneumatolog koji na fonu drevnih mudrosti ispisuje himnične gnome sastavljene od filozofskih sura, poučnih meditacija, modernizovanih kasada i psalmi. Iz njih isijava ezoterija izbavljenja snažnije od disanja Titana i krhkije od nostalgije. Muvešeh, odnosno strofička poezija u prozi pisana slobodnim lirskim jezikom o duhovnoj osami, idili i prirodi donosi mu ugled prvenstveno zbog proglašenja pjesnika medijatorom između boga i čovjeka i prorokom. Njegova višeslojna metonimija, poput arabeske, dočarava nirvanu u zoni realističnih principa, semantička ritmičnost suprotstavljena klasicizmu isijava onirizam života i krah vrijednosti, dok se kroz semitske poruke oprečne tehniciziranom pjesništvu provlači kosmopolitizam duha i naturalistička svijest uprkos otuđenju i prolaznosti.
Neponovljiva Džubranova iskra kontemplacije prisutna je i u poetskoj perli posvećenoj ženi (Život je ime žene koju sam volio) što naizgled odslikava jeretičan otklon od temeljnih vjerskih doktrina ovog hrišćansko-arapskog baštinara, no, pored svega, on grebe murale evanđelista i odgoneta čipku kuranskih zapisa kako bi klupko bezvremenog duha i savremenih farsi odmotao od proricanja do postanja.
Taj sveti put, posut trnjem poezije, vodi Džubrana u mandalu duha, predstavljajući ga još aktuelnijim pjesnikom današnjice.
Boris Jovanović Kastel
