Tokom svoje karijere bio sam nešto poput profesionalnog autsajdera, ali sam, takođe, često imao privilegiju da učestvujem u unutrašnjem životu sociologije. Bio sam aktivan u našoj disciplini a, opet, nikada u potpunosti odan raznolikim pristupima koji su vladali našom oblasti za mnogo godina mog rada kao sociologa…Godine 1954. doktorirao sam na Kolumbiji, a knjiga koja je nastala na osnovu disertacije, Funkcije društvenog sukoba, izašla je dve godine kasnije. Zanimljivo je navesti sudbinu knjige. Kada je prvi put objavljena, naišla je na veoma dobre reakcije. Sećam se samo jednog negativnog prikaza, i to od osobe koja se specijalizovala za zlonamerne kritike. Iako je bila dobro prihvaćena, 1950-ih nije stvorila mnogo buke. Koliko se sećam, tada je prodato oko tri hiljade primeraka. Međutim, u 1960-im stvari su se dramatično promenile. Pokret za građanska prava, studentski pokret, te mnogobrojni sukobi koji su obeležili te godine, vodili su ka postavljanju pitanja kojima bi sociološko delo moglo da pomogne kako bi se objasnila društvena scena koja je izgledala potpuno nerazumljiva u okvirima fiksiranih kategorija klasičnog struktural-funkcionalizma, ili bilo kojeg drugog sociološkog sistema. Nesumnjivo, Maks Veber ili Karl Marks mogli su da pruže neke smernice, ali, da li su savremeni sociolozi mogli da doprinesu njihovom razjašnjenju?Tih godina veoma su se čitala dela Rajta Milsa, ali on je preminuo 1962. godine. Postojala su, ili se bar tako činilo mnogim mladim sociolozima – početnicima, samo tri novija dela, koja su se bavila društvenim sukobom, koja su odbacila do tada prožimajuće stanovište, prema kojem je sukob viđen kao društvena bolest, kao disfunkcionalan i destruktivan elemenat. To su dela Ralfa Darendorfa Klasa i klasni sukob u industrijskom društvu, Maksa Glakmana Običaj i sukob u Africi, te moja knjiga. Ne znam kakav je bio tiraž druge dve knjige, ali je moja odjednom postala bestseler, i knjiga koja prosto mora da se ima na katedrama za sociologiju, kao i za susedne discipline, kako u zemlji, tako i u inostranstvu. Knjiga je prevedena na sedam ili osam jezika, bila je glavno didaktičko sredstvo na predavanjima za postdiplomce, te delo koje mladi sociolog prosto mora da pročita. O ovome govorim samo da bih ukazao na opštiju poruku. Uspeh ili neuspeh neke knjige manje je povezan sa njenim sadržajem; najviše zavisi od toga da li ona uspe da pronađe publiku i vremena koji je potvrđuju.
Godine 1954. doktorirao sam na Kolumbiji, a knjiga koja je nastala na osnovu disertacije, Funkcije društvenog sukoba, izašla je dve godine kasnije. Zanimljivo je navesti sudbinu knjige. Kada je prvi put objavljena, naišla je na veoma dobre reakcije. Sećam se samo jednog negativnog prikaza, i to od osobe koja se specijalizovala za zlonamerne kritike. Iako je bila dobro prihvaćena, 1950-ih nije stvorila mnogo buke. Koliko se sećam, tada je prodato oko tri hiljade primeraka. Međutim, u 1960-im stvari su se dramatično promenile. Pokret za građanska prava, studentski pokret, te mnogobrojni sukobi koji su obeležili te godine, vodili su ka postavljanju pitanja kojima bi sociološko delo moglo da pomogne kako bi se objasnila društvena scena koja je izgledala potpuno nerazumljiva u okvirima fiksiranih kategorija klasičnog struktural-funkcionalizma, ili bilo kojeg drugog sociološkog sistema. Nesumnjivo, Maks Veber ili Karl Marks mogli su da pruže neke smernice, ali, da li su savremeni sociolozi mogli da doprinesu njihovom razjašnjenju?
Lusi Kozer
Luis Kozer: čovek ideja – pogled sociologa
(Berlin 1913.- Kembridž, Masačusets, 2003)
Izdavačka kuća Mediterran Publishing, u okviru svoje edicije Arhipelag – posvećene društveno-humanističkim naukama – po prvi put na srpskom jeziku objavljuje jedno od najznačajnijih dela dvadesetog veka, Funkcije društvenog sukoba Luisa Kozera.
Ovo delo, iako u svom podnaslovu bliže upućuje na disciplinarnu oblast sociologije (ispitivanje koncepta društvenog sukoba u empirijskim sociološkim istraživanjima), u podjednakoj meri je značajno i za istoriju, psihologiju i politikologiju. Istovremeno, ono može jasnoćom svojih stavova, ne manje snažno, da zainteresuje širu vanakademsku javnost. Na (post)konfliktnirn balkansldm prostorima ovo se delo, možda, pojavilo prekasno. Ipak, istorijska, sociološka, politička, psihološka, pa ·j antropološka konstanta sukoba ovim će delom rasvetliti mnoštvo nedoumica, konfliktnih i postkonfliktnih kriza, njihovih uloga i aktera; njihovih različitih oblika i intenziteta. Još važnije, dostupnost ovog dela široj publici pružiće priliku da se sukobi shvate na jedan drugačiji način – ne nužno i uvek destruktivan, besmislen ili bez svojih manje ili više skrivenih integrativnih funkcija, odnosno da se posledice sukoba shvate kao doprinosi povećanju adaptacije određenih društvenih odnosa i društvenih grupa. Strukturirano u devet poglavlja i šesnaest propozicija, ovo se delo pojavljuje i kao svojevrsni praktični vodič koji, u izvesnoj meri, može da obezbedi predikciju tokova, intenziteta i razmera sukoba. Napisano na temeljima najbolje evropske sociološke tradicije, koja je često, bez obzira na teorijske i metodološke razlike u samim sociološkim tradicijama, sukobe videla kao integralni deo sveukupnog društvenog života, Funkcije društvenog sukoba su iznova aktuelizovale, na temeljima Zimelove sociologije, dugo vremena potiskivanu temu sukoba.
Tako Kozer navodi da “iako koncept društvenog sukoba ima središnji značaj za razumevanje najvažnijih područja društvenih odnosa, tokom proteklih godina američki sociolozi su ga skoro u potpunosti zanemarili” (str. 14). S druge strane, ovo je delo imalo i ne manje značajnu naučnu ulogu, proširujući teorijske i empirijske granice američke funkcionalističke paradigme na ono što se dugo vremena činilo njenim teorijskim opozitom – sukobom.
U tom je smislu funkcionalnost Funkcija društvenog sukoba bila, gotovo, od presudnog značaja za dalji opstanak krutog i fragilnog jezgra parsonsijanskog struktural-funkcionalizma, upravo u periodu uspona i velike konkurencije mnoštva alternativnih izrastajućih paradigmi. Tako je ovo delo samom funkcionalizmu dalo novi sadržaj i formu koji su ga učvrstili za duži period, te produžili vek funkcionalističke paradigmatske supremacije. Samo pet meseci nakon smrti Roberta K. Mertona (23. februara 2003. godine)- velikana sociologije dvadesetog veka- svetsku sociološku zajednicu je napustio i Luis Kozer – poslednji u velikoj sociološkoj trijadi koja je gradila dominantnu sociološku paradigmu u drugoj polovini dvadesetog veka: Talkot Parsons- Robert K. Merton- Luis Kozer. Ova gotovo dijalektička funkcionalistička trijada, koja se završava Kozerovim pokušajima sinteze poretka i konflikta, još uvek čini nezaobilaznu osnovu svake savremene i buduće sociološke teorije i verovatno najbolji skorašnji primer utemeljenja i trajanja škole – toliko potrebne, ali i oskudne u današnjoj sociologiji.
Luis Kozer je rođen 1913. godine u Berlinu (pod imenom Ludvig Koen [Ludwig Cohen], ali je njegov otac kasnije promenio prezime u Kozer). Kao sin religiozne luteranke i jevrejskog bankara, koji se za svoj etnički identitet Jevrejina buntovno borio kroz radikalno levu političku opciju u vajmarskoj Nemačkoj, Luis Kozer se već ranih tridesetih godina, kao i većina nemačkih Jevreja, suočio sa represijom novog nacističkog poretka. To ga je 1933. godine nateralo da emigrira u Pariz. Od 1933. do 1941. godine, koliko je boravio u Francuskoj, Kozer je studirao komparativnu književnost i sociologiju na Sorboni. Ovo razdoblje Kozerovog egzila bitno je obeleženo i njegovom veoma aktivnom političkom participacijom u levom političkom bloku marksističke provenijencije.
Upravo taj levi marksistički nagib bitno će uticati na njegovu kasniju sociološku teoriju i ukupnu životnu i intelektualnu karijeru. Po nalogu francuskih vlasti (i po Kozerovom svedočenju) da svi etnički Nemci (native Germans), pa čak i Jevreji antifašisti moraju biti internirani, Kozer je 1941. godine uhapšen i smešten u logor u južnoj Francuskoj. Međutim, kao rezultat intenziviranog delovanja imigrantske politike Sjedinjenih Američkih Država i povećanja imigrantskih kvota za političke azilante iz Evrope, Kozer je otputovao iz Marselja do Portugala i 1941. godine se ukrcao na brod za Njujork. Svoj odlazak za Njujork Kozer takođe duguje i intenzivnim aktivnostima International Reliefe Association, koja je radila na spasavanju i deportaciji Jevreja iz Evrope u Ameriku.
Na savet imigracionog odeljenja, Ludvig Kozer je promenio ime u Luis (Lewis). Veoma uzbuđen zbog svog odlaska u Njujork, Luis Kozer je neizmernu zahvalnost dugovao službenici International Relief Association koja je radila na njegovom slučaju i na izdavanju vize za njegovo putovanje u Njujork. Poznanstvo sa tom službenicom, Rozom (Rose) Laub, veoma brzo je okončano brakom.
Sa Rozom Laub Kozer1 (1916-1994) Luis Kozer je otpočeo veoma dug zajednički život i intelektualnu karijeru na Kolumbija univerzitetu (Columbia University, New York). Zajedno su studirali sociologiju na Kolumbiji i oboje stekli doktorate. Iste, 1941. godine, kada je Kozer doputovao u Njujork, tamo se trajno preselio i Robert Merton, pod čijim su mentorstvom Kozer i Roza Laub doktorirali, a intelektualna atmosfera na Kolumbiji četrdesetih godina ostavila je dubok i trajan pečat na njegovu sociologiju. Tu intelektualnu atmosferu na Kolumbiji činila su najveća imena američke i svetske sociologije: Pol Lazarsfeld, Kingsli Dejvis, Mari Jahoda i Danijel Bel.
Zasigurno njegovo najznačajnije sociološko delo Funkcije društvenog sukoba (The Functions of Social Conflicts, The Free Press, Glencoe, 1956), koje je s pravom uvršteno u klasike sociološke teorije, bilo je, zapravo, njegova doktorska disertacija sa Kolumbije, u koju je ugrađeno sve ono što tradicionalni i kruti Parsonsov struktural-funkcionalizam nije smeo da izgovori odnosno, tu je rečeno sve ono što je započeto sa Zimelovom idejom sukoba kao ne nužno i destruktivnog činioca, ali i sa Mertonovom idejom disfunkcije (još ne i sukoba), a dovršeno je sa Kozerovom koncepcijom društvenih sukoba kao integralnih unutardruštvenih i međudruštvenih interakcija sveukupnog društvenog života. ·
Posleratne godine i intelektualna i politička atmosfera na njujorškoj Kolumbiji nisu mogle da ublaže Kozerovo evropsko iskustvo nacističke represije. Svoj mladalački levi i promarksistički politički stav neće promeniti. Naprotiv, veoma brzo se aktivno priključio takozvanom njujorškom levom intelektualnom krugu.
Taj politički aktivizam ipak je radije artikulisao kroz intelektualne rasprave i članke u mnogim političkim časopisima, kao što su Dwight MacDonald’s Politics, Partisan Review, The Progressive, Commentary i The Nation. Pored toga, sa Irvingom Hauom bio je osnivač i dugogodišnji kourednik časopisa Dissent. Pedagoška i naučna karijera Luisa Kozera obeležena je preda vačkom praksom na više univerziteta i koledža: Opšti koledž Univerziteta u Čikagu (General College of the University of Chicago) i Univerzitet u Kaliforniji (University of California, Berkeley).
Pored toga, Kozer je utemeljio Odeljenje za sociologiju na Brendis univerzitetu (Brandeis University), na kojem je predavao petnaest godina. Nakon ove dugogodišnje predayačke karijere prešao je na Državni univerzitet u Njujorku – Stoni Bruk (State University of New York at Stony Brook), na kome je ostao sve do penzionisanja 1987. godine. Nakon toga povukao se u Kembridž, Masačusets, gde mu je povereno da bude profesor emeritus, prvo na Boston koledžu (Boston College), a potom i na Boston univerzitetu (Boston University).
Pored svog dugog pedagoškog i naučnog rada, Kozer je takođe bio aktivan i u različitim sociološkim udruženjima. Od 1967. do 1968. godine bio je predsednik Društva za proučavanje socijalnih problema (Society for the Study of Social Problems); predsednik Američke sociološke asocijacije 1975. godine (American Sociological Association) a 1983. godine predsednik Istočne sociološke asocijacije (Eastern Sociological Association).
Na svojim poslednjim gostujućim predavanjima, koje je održao tokom 1990. godine u Nemačkoj (istočnom delu), neprestano je upozoravao na one probleme koje je nekoliko decenija ranije Rajt Mils učinio sržnim pretpostavkama svoje, ali i celokupne savremene sociologije: sociologija je u opasnosti da izgubi svoju kritičku suštinu. Gotovo istim rečima Kozer se u leto 1975. godine, sa položaja predsednika Američke sociološke asocijacije, obratio svim američkim sociolozima, upozoravajući na metodološki trend savremene sociologije koji je u detaljnim i često besmislenim kvantnofrenim merenjima i skupovima podataka izgubio smisao za ono što je bitno – za kritiku i teoriju. Kozer je ovde pokazao onaj isti senzibilitet sa kojim je dve decenije ranije Mils kritikovao hiperempirizam. Cak i dve velike novije orijentacije u sociologiji – etnometodologija na mikronivou i sociologija društvene stratifikacije na makronivou – koje su mogle da posluže kao ozbiljna alternativa dominantnoj sistemskoj teoriji pedesetih godina, za Kozera su predstavljale pretnju tradiciji kritičke sociološke misli. Ovo, po Kozeru, preokupirano bavljenje metodama, a ne suštinskim pitanjima sociologije, on je sažeo kroz Kaplanovo pravilo: dajte malom dečaku čekić i on će razumeti da sve što susretne treba da lupa.
U svom dugom životnom veku (89 godina) Luis Kozer je napisao i uredio oko dvadeset knjiga. Iz tog literarno-sociološkog korpusa treba izdvojiti sledeće: The Functions of Social Conflict, Men of Ideas, Masters of Sociological111ought, The Uses of Controversy in Sociology, Pleasures of Sociology, A Handful of Thistles: Collected Papers in Moral Conviction, The New Conservatives: A Critique from the Left, Continuities in the Study of Social Conflict, SociologicalTheory: A Book of Readings.
Lu (Lew), kako su Kozera zvali njegovi studenti i prijatelji, ostao je jedan od najznačajnijih socioloških teoretičara dvadesetog veka. Njegovo ime ravnopravno stoji pored velikih imena: Mertona, Parsonsa, Milsa i Guldnera- onih, za koje sociologija nije bila pitanje kompromisa, već traganje za mogućim sintezama. Luis Kozer- čovek ideja- iako se nije odrekao svoje evropske prošlosti, morao je na kraju priznati da se više oseća kao Amerikanac nego kao Evropljanin. No, iznad svega, on je bio ono što je o sebi mislio: da je jeretik u crkvi struktural-funkcionalizma.
Dušan Marinković
Filozofski fakultet, Novi Sad
1 Roza Laub Kozer je imala takođe zapaženu sodološku karijeru koju, kao i Luis Kozer, duguje vremenu provedenom na Kolumbiji, Luisu Kozeru i Robertu Mertonu kao mentoru njene doktorske disertacije. U njena najznačajnija dela ubrajaju se: In Defense of Modernity: role complexity and individual autonomy, Stanford University Press, 1991; Tralillng in Ambiguity: learning through doing m a mental hospttal, Free Press, New York, 1979; Women of Courage: Jewish and Italian immigrant women in New York, Greenwood Press, 1999; i Access to Power: cross-national studies of women and elites (edited by Cynthia Fuchs Epstein Rose Laub Coser), Allen & Unwin, London, 1981. Zanimljivo je navesti i neke biografske podatke Roze Laub. Roditelji su joj bili sledbenici Roze Luksemburg, po kojoj je Roza i dobila ime. Porodica Laub je 1939. godine iz Antverpena emigrirala u SAD. Roza Laub je najpre studirala filozofiju u okviru francuskog odeljenja Nove škole za društvena istraživanja (New School of Social Research). Pod Mertonovim uticajima prihvatila je stanovištte o teoriji uloga i tu je koncepciju razvijala tokom celokupne intelektualne karijere. Nakon istraživačkog i pedagoškog rada na Istočnoj obali, 1968. godine je pozvana da predaje na Državnom univerzitetu Njujork (State University of New York in Stony Brook, Long Island), gde je ostala sve do penzionisanja 1986. godine. Umrla je 1994. godine u Velflitu, Masačusets.
3 Lewis A. Coser, “Presidental Address: Two Methods in Search of a Substance American Sociological Review, 1975, VoL 40 (December), pp. 691-700. (Predsedničko obraćanje upućeno na godišnjem susretu Američke sociološke asocijacije u avgustu 1975. godine u San Francisku. Kozer je bio 66. predsednik Američke sociološke asocijacije.)
