U Francuskoj je tokom septembra 1968. godine bio snimljen glamurozni igrani film Bazen u režiji Žaka Derea. Glavne uloge su bile poverene Alenu Delonu, Romi Šnajder i Morisu Roneu, dok se u sporednoj roli pojavljuje i mlada Džejn Birkin. U stvari, Bazen je bio film koji su Žak Dere i Alen Delon pravili zajedno. To je bio prvi od njihovih devet zajedničkih filmova i jedini koji Delon nije producirao. Činjenici da je Delon prvi put učestvovao u režiranju jednog filma kao što je Bazen nije poklanjana specijalna pažnja. Međutim, upravo je ona mogla biti od ključnog značaja za uspeh i razumevanje filma u čijoj se pozadini odvijao skandal koji je duboko potresao francusku javnost, francuski politički vrh, jugoslovensko emigrantsko podzemlje u Parizu i francusku mafiju. “Afera Marković” umalo nije koštala Alena Delona ugleda i karijere.
Tokom snimanja filma na obližnjem smetlištu bilo je pronađeno mrtvo telo Delonovog “čoveka”, jugoslovenskog emigranta Stevice Markovića sa kojim je Delon već duže vreme imao napet odnos i nesuglasice. Žurnalistika nikada nije uspela da sazna o kakvoj se tačno vrsti “napetosti” radilo. Istraga koja je usledila i tokom koje su bile iznete pretpostavke da su Markovićevo ubistvo naručili Alen Delon i njegov kum Fransoa Markantoni, “capo” korzikanske mafije, nikada nije dobila sudski epilog. Afera je ipak doprinela širokom interesovanju za sve ličnosti koje su u nju bile umešane. Jedan od vrsnih poznavalaca jugoslovenskog emigrantskog podzemlja u Evropi, novinar Dušan Savković, dugo je i temeljno istraživao “slučaj Marković”, a kako francusko sudstvo presudu nikada nije izreklo, Savković je svoja saznanja o Markovićevom ubistvu mogao da prezentuje samo u formi romana Gorila I i II. U knjizi Zagrljaj Pariza isti autor opisuje proces novinarske istrage i, pored mnoštva interesantnih detalja, skreće pažnju i na činjenicu da je Delon platio prevod romana Gorila i da se nosio mišlju da po njemu snimi film. I taj podatak nije nevažan: Delon je očigledno imao afinitet ka filmskoj tematizaciji događaja u kojima je i sam učestvovao. To neznatno pojačava tezu koju u ovom tekstu iznosimo – da je Delon i u filmu Bazen igrao samog sebe, bez obzira na činjenicu što je film nastao na osnovu novele Žana-Emanuela Kolina koja je bila napisana neposredno pred snimanje filma, pod pseudonimom.
Bazen se žanrovski najčešće opisuje kao psihološki triler: Marijana (Romi Šnajder) i njen partner Žan Pol (Alen Delon) provode odmor u luksuznoj vili svog prijatelja koja se nalazi na francuskoj rivijeri. Njihov odnos je nestabilan, Žan Pol nije siguran u Marijanin odnos prema njemu iz čega se među ljubavnicima razvija blaga napetost. Ona eskalira kada im u goste dođe nekadašnji Marijanin ljubavnik i prijatelj Žana Pola, Hari (Moris Rone) koji sa sobom dovodi svoju mladu kćerku Penelopu (Džejn Birkin). Hari je nadobudni, samouvereni tip, koji ne sumnja u svoju sposobnost da svakog trenutka Marijanu ponovo može imati. Tako se i ponaša. I Žanu Polu se tako čini jer ni Marijana ne izgleda ravnodušno prema bivšem ljubavniku. Osujećen i ljubomoran, ponižen ponašanjem svoje paprtnerke i njenog bivšeg ljubavnika, Žan Pol zavodi mladu Harijevu kći. Od tog trenutka napetost je sve izraženija među likovima, a Žan Pol tu situaciju razrešava ubistvom (davljenjem) pijanog Harija u bazenu. Obrt nastaje kada Marijana, tokom policijske istrage, stane na stranu svog partnera Žana Pola prikrivajući njegov zločin. Ključni dokaz ubistva, garderobu ubijenog, Marijana i Žan Pol skrivaju u podrumu vile. Žena, koja je bila casus belli sukoba dva muškarca ostaje nekažnjena, staje na stranu svog partnera ubice, a zločin ostaje nerazjašnjen i vođen kao “nesrećan slučaj”. Iz filma nije jasno kakva je budućnost njihove veze.
U scenariju filma sadržani su i neki istorijski događaji. Ubistvo Stevice Markovića je na videlo iznelo čudan odnos između njega, Alena Delona i Delonove supruge Natali. Radilo se o svojevrsnom ljubavnom trouglu u kojem su Marković i Natali već neko vreme pre njegovog ubistva bili u vezi. Takav odnos između Markovića i Natali potvrdili su mnogi sagovornici iz dokumentarnog serijala “Lepi i mrtvi” (Milomira Marića). Savković u svom romanu insinuira da bi odnos Delonovog telohranitelja Markovića i njegove žene Natali mogao biti tek jedan od razloga naručenog ubistva. Drugi je mogao dolaziti iz Markovićevog nastojanja da se po svaku cenu i na brutalan način domogne “visokog društva” Francuske, motivisano strahom emigranta od društvene margine francuske prestonice, kao i njegovom nezajažljivom željom za novcem. Služeći se ucenama (pretnja fotografijama sa orgija na kojima je navodno prisustvovala Pompiduova supruga u vreme predizborne kampanje za predsedničke izbore, za koje nikada nije ustanovljeno da li su zaista postojale) Marković je prekršio pravilo ćutanja obavezujuće za društvo kojem je želeo da pripada, a čiju je okosnicu činila sprega mafije i državne strukture vlasti. Pokazavši svoju beskrupuloznost, Marković je po tu strukturu postao ozbiljan i nekontrolisani “igrač”. Zbog toga je, ali i zbog veze sa Natali, Marković iz “društvene igre” bio izbačen tako što je bio ubačen u najlonsku ambalažu Markantonijevog dušeka, a potom bio bačen na gradsko smetlište.
Neobično je koliko uverljivo su Delon, Romi Šnajder i Rone (koji su Delona odreda branili pred sudom kao svedoci, pripadajući istovremeno krugu njegovih stalnih prijatelja iz visokog društva) odigrali teške uloge iz kojih nije na prvi pogled jednostavno shvatiti u čemu se napetost među likovima tačno sastoji. Određena nedorečenost u filmu pojačava dramu. Čini se da su uloge tako uverljivo mogli odigrati jedino insajderi, učesnici stvarnih događaja, kao ljudi koji su strahotu ljubomore, osvete, strasti i ubistva doživeli na sopstvenoj koži ili koji su bar bili navođeni iskustvom jednog od njih. Kako bi moglo izgledati ubistvo prijatelja koji se počeo premetati u neprijatelja i suparnika, agresivnog i nasrtljivog tipa, mogao je dobro znati jedino Delon. Scenario je pružao velike mogućnosti da Delon odigra jednu od svojih najvećih uloga, ali i da utiče na glumu svojih kolega.
Ipak, hronologija događaja ometa pretpostavku da bi u Bazenu Delon, Šnajder i Rone mogli tumačiti Delona, Natali i Stevicu Markovića. Kako bi inače bilo moguće da se u filmu interpretira ubistvo Stevice Markovića koje će se tek desiti tokom snimanja filma? Ima nečeg čudnog, nekakve koincidencije u radnji filma i zapletu koji se Delonu dešavao u privatnom životu. Nije moguće da je film anticipirao ubistvo? Smešno je i pomisliti da je Delon filmom najavljivao ubistvo koje je, kako se veruje, sam naručio. Još čudnije je što je iste godine bio snimljen i drugi kultni film u kojem je obrađena slična tema: suprug koji pripada eliti francuskog društva iz ljubomore ubija ljubavnika svoje supruge koji inače po statusu ne pripada visokom društvu, a žena koja je bila razlog ubistva ostaje nekažnjena iako je, prikrivajući mužev zločin, postala saučesnik u ubistvu svog ljubavnika. Reč je o filmu Neverna žena, Kloda Šabrola (1968/9). Moris Rone u oba filma igra ljubavnika. Odakle su takvi sadržaji i zapleti stigli u francuski film?
U pozadini Nverne žene i Bazena koji su ostvarili snažan uticaj na modu, ali i na estetiku filma (čuveni su kostimi koje Romi Šnajder nosi u Bazenu, a koje je kreirao poznati kreator Andre Kurež) smrdela su tri jugoslovenska leša, od kojih je Stevica Marković bio poslednji. Markovićevom ubistvu prethodilo je ubistvo njegovog prijatelja Miloša Miloševića. Miloš je takođe bio jugoslovenski emigrant koji se Delonu približio još u vreme Delonovog boravka u Beogradu tokom snimanja filma o Marku Polu. Od tada su Delon i Milošević postali intimusi, a njihov odnos je intrigirao koliko njihove savremenike, toliko i one koji su se kasnije bavili Miloševim ubistvom koje se takođe pripisivalo Delonu. Veza između Delona i Miloša opisivana je kao homoseksualna u kojoj je Delon obožavao Miloša, kao poslovna u kojoj je Miloš bio Delonov telohranitelj, kao složena jer je Miloš bio prva prava velika, a možda i jedina ljubav Natali Delon još pre nego što je postala gospođa Delon, kao suparnički jer je i Miloš imao ambicija da postane glumac i dobro mu je krenulo u Americi. Miloš Milošević je bio ubijen kao ljubavnik supruge ostarelog američkog glumca Mikija Runija, a tu uslugu su Runiju navodno učinili Delon (takođe ličnim razlozima motivisan da se oslobodi dominacije Miloševića) i njegov kum Markantoni koji su se baš u vreme Miloševićevog ubistva zatekli u Americi. Delon je platio Miloševićevu sahranu i prenos njegovog kovčega u Beograd (sam čin podeća na mafijaški stil kakav običan svet može da vidi samo u filmovima o mafiji), a da je imao čudan, možda patološki, odnos prema Miloševiću svedoči upravo to što je Delon Miloševe stvari čuvao u svom podrumu.
Na Miloševo Mesto u Alenovom životu je došao Stevica Marković, po preporuci svoga druga. Smestio se i na mesto ljubavnika Delonove žene koja je sa Alenom imala sve napetiji odnos s obzirom da se već šuškalo o Delonovoj umešanosti u Miloševićevo ubistvo. Posle snimanja Bazena, pogotovo posle Markovićevog ubistva, Delon i Natali su se rastali.
Ako filmovi Bazen i Neverna žena ne govore o trouglu Delon-Natali-Stevica Marković, onda su sasvim sigurno mogli biti inspirisani ljubavnim trouglom Delon-Natali-Miloš Milošević, a ubistvo Stevice Markovića je tokom simanja filma Bazen dodatno opteretilo ionako složene odnose među supružnicima. Prema takvoj interpretaciji, Moris Rone je u oba filma mogao tumačiti lik Miloša Miloševića. Novela na osnovu koje je snimljen Bazen je nastala između ubistva Miloša Miloševića i snimanja filma Bazen. Ako i oba filma ne govore direktno i konkretno o Delonovom privatnom životu, onda ona odražavaju stanje stvari u elitnom društvu Francuske koje je očigledno već duže vreme tonulo u čudne odnose, veze, perverzije, izopačenja, strasti, voajerstva, beskrupuloznosti i ubistva. Možda ubistva dva prijatelja, Stevice Markovića i Miloša Miloševića, nisu bili incidenti u francuskom elitno-podzemnom miljeu. I drugi filmovi u kojima je kasnije igrao Alen Delon, a neke od njih i producirao, vidi se veliko poznavanje državnog i društvenog sistema iznutra. To je svakako bila pozicija koju je Delon mogao imati u Francuskoj i sa koje je mogao praviti filmove “velikog zapleta”.
U Francuskoj je mafija bila tesno povezana sa državnom strukturom. To nije bio slučaj sa Jugoslavijom u kojoj je struktura vlasti nastajala uz pomoć sovjetskih tenkova, savezničkih dogovora i partizanskih akcija. Jugoslovenski emigranti poput Markovića, Miloševića i drugih koji su hteli “nešto više od života” i koji su se zbog toga uputili u Pariz, se nisu snašli u sudaru sa “francuskim sistemom” koji ih nije puštao u svoju “unutrašnjost”. Kada su Jugosloveni pred javnost umalo izneli prljav veš francuskog društvenog krema i time ugrozili postojeće saveze i sprege, bili su brutalno odstranjeni. Njihova pisma svedoče o strahu koji su osetili pred sopstvenu smrt, a taj strah je dolazio od susreta sa njima nepoznatim načinom delovanja koji je bio svojstven prevashodno mafiji. Čak su i potonje istrage, saslušanja, pokušaji da se nalogodavci ubistava pronađu i osude bili obustavljeni čime je svima stavljeno do znanja da je sistem ostao nedodirljiv.
Bazen na specifičan način čuva istinu o francuskom visokom društvu. Neverna žena takođe. To su filmovi koji su nastajali u gotovo realnom vremenu, uporedo sa događajima na koje su se referisali. Zbog toga njihovi rimejkovi nisu toliko dobri jer su konteksti njihovog snimanja bili drugačiji. Francuska publika je Bazen i Nevernu ženu dobro prihvatila i razumela upravo zbog doze realnosti koja je u njima, sa više ili manje namere, ipak bila zabeležena.
Olivera Dragišić
