If…. (sh. ako…. ili kad bi….) je britanski igrani film snimljen 1968. godine u režiji Lindsaya Andersona, poznato kao najuspješnije ostvarenje u njegovoj filmografiji i kao jedan od najeksplicitnijih odraza tadašnjih burnih društveno-političkih zbivanja na svjetsku kinematogarfiju.
Radnja je smještena u elitni engleski internat gdje vlada stroga hijerarhija ne samo između učenika i nastavnika, nego i među samim učenicima gdje stariji učenici zlostavljaju mlađe i koriste ih kao sluge. Protagonisti, koje tumače Malcolm McDowell, Richard Warvick i David Wood su trojica učenika čije povremeno neovlašteno napuštanje škole i sitni nestašluci dovedu do okrutnog kažnjavanja od strane starijih kolega, te ih na kraju potaknu da se protiv represivnog sistema pobune koristeći vatreno oružje.
if…. se temeljio na scenariju Davida Sherwina koji je, pak, inspiraciju bio pronašao u vlastitim iskustvima učenika internata Tonbridge School u Kentu. Režija je originalno bila ponuđena američkom sineastu Nicholasu Rayu, koji je, pak, bio prisiljen odbiti zbog vlastitih problema s mentalnim zdravljem. Anderson, koji ga je zamijenio, uspio je nagovoriti svoju nekadašnju školu Cheltenham College da mu posluži kao lokacija. Pri režiji filma je veliku inspiraciju pronašao u Nula iz vladanja, klasičnom filmu francuskog režisera Jeana Vigoa sa kojim dijeli temu i stil. Posebnu je pažnju izazvalo naizmjenično korištenje crno-bijelog i filma u boji, koji je Anderson kasnije objasnio tehničkim i financijskim razlozima.
Nakon premijere je if…. izazvao pažnju i time da je, poput mnogih tadašnjih filmova, koristio kolaps dotadašnjih cenzorskih standarda da prikaže donedavno “problematične” sadržaje. Osim scena golotinje, u filmu je u oči upao i eksplicitni prikaz homoseksualnosti među učenicima. Britanski cenzorski odbor je filmu dao najstroži rejting X, ali manje zbog toga, a više što su se likovi i zaplet smatrali “subverzivnim”, odnosno što je internat shvaćen kao alegorija britanskog establišmenta i društvenog poretka, odnosno pobuna učenika kao komentar na slične događaje među studentima širom tadašnjeg svijeta. Kada je sljedeće godine prikazan na Kanskom festivalu, doživio je veliki uspjeh i osvojio Zlatnu palmu.
if…. se pokazao uspješnim i za mladog McDowella koji je privukao pažnju Stanleya Kubricka te tako osigurao angažman za ulogu Alexa u znamenitom filmu Paklena naranča. Ulogu učenika Micka Travisa je, pak, ponovio u još dva Andersonova filma – O Lucky Man! i Britannia Hospital koji čine posebnu trilogiju, iako se ne smatraju nastavcima u najpreciznijem smislu riječi.
Uloge
Malcolm McDowell … Michael Arnold “Mick” Travis
Richard Warwick … Wallace
Christine Noonan … Djevojka
David Wood … Johnny
Robert Swann … Rowntree
Peter Jeffrey … Direktor škole
Arthur Lowe … Mr. Kemp, direktor kuće
Mona Washbourne … Direktorica
Ben Aris … John Thomas, pomoćnik direktora
Robin Askwith … Keating
Robin Davies … Machin
Rupert Webster … Bobby Phillips
Hugh Thomas … Denson
Michael Cadman … Fortinbras
Martin Beaumont … Hunter
John Garrie … Nastavnik muzike
Philip Bagenal … Peanuts
Charles Sturridge … Markland
Graham Crowden … Nastavnik historije
Tommy Godfrey … Školski portir
David Griffin … Willens
Charles Lloyd-Pack … Nastavnik klasičnih predmeta
Richard Everett … Pussy Graves
Ellis Dale … Prodavač motocikla
Peter Sproule … Barnes
Sean Bury … Jute
Brian Pettifer … Biles
Mary MacLeod … Mrs. Kemp, supruga direktora škole
Geoffrey Chater … Kapelan
Anthony Nicholls … General Denson
Michael Newport … Brunning
