Kulturni aspekti amaterske pornografije na internetu

Opis

Branislav Filipović se pozabavio temom koja se može smatrati neobičnom: amaterska pornografija na internetu. Ona nije izmakla pažnji naučnika, ali istovremeno imamo srazmerno malo ozbiljnih istraživanja ove problematike. Prema tome, kako to mnogi komentatori ističu, uvećava se domen koji podrazumeva posebnost javne seksualne samomanifestacije, kao i seksualizovanog narcizma, ali teorija kasni u rekapitulacijama navedenih pojava. Mada izgleda da se radi o marginalnoj temi, ulog ovog istraživanja jeste u tome da uspeva da izvlači mnogo toga iz izabrane teme.

prof. dr Alpar Lošonc

Poput Sartrovog pakla, i pornografija su uvek neki drugi ljudi, svakako ne mi, tako da su je lepe duše duhovnih nauka najčešće zaobilazile… Ovaj put se u središtu rasprave nalazi takozvana „amaterska“ pornografija, koju Filipović analizira sa stanovišta „medijskog obrta“ savremenog sveta… Njegovo prvo obeležje svedoči o nezasitoj želji za vidljivošću, bez koje ne bi bio ni zamisliv fenomen kućnog snimanja filmova pornografskog sadržaja i njihovo javno objavljivanje na mreži. Iznad svega, valja naglasiti da Filipović nijednog trenutka ne gubi trezvenost naučne analize, nijednog momenta nije bio privučen i zaveden predmetom koji je istraživao. Izvanredno izbalansiran spoj empirijskog istraživanja, metodološke obrade i teorijskih intervencija karakterističan je za mnogo zrelije autore, ali Filipović dokazuje da ga je moguće ostvariti već na nivou doktorskog rada. Ova studija je redak primer autorske samostalnosti u obradi izuzetno škakljivih društvenih fenomena.

prof. dr Dragan Prole

Ispovedanje uživanja je obuhvatna, naučno veoma dobro utemeljena studija o amaterskoj pornografiji na internetu. U studiji se polazi od pretpostavke da je privatna seksualna praksa, koja se beleži pomoću „kućne” audio-vizuelne opreme i prezentuje putem umreženih personalnih računara, postala nova vrsta neutilitarnog samoprezentovanja „običnih ljudi” koja, međutim, svoju privlačnost duguje – kao i pornografija – eksplicitnom prikazu telesnog uživanja. Autor smatra da je dostupnost tih sadržaja preko interneta zapravo nova vrsta ispovesti, koja prerasta u „centralnu formu organizacije pornografskog angažovanja internet korisnika”.

prof. dr Žolt Lazar

UVOD

Postmoderno iskustvo svedoči o značajnim promenama u domenu pornografskih praksi. Participativni kod savremene kulture interneta (Jenkins, 2006) i interaktivni modus društvene upotrebe tehnologije slobodne komunikacije predstavljaju središnje uslove formiranja “novih pornografija“ (Hardy, 2009) i aktuelne “demokratizacije pornografije” (Attwood, 2007) koje očitavamo na planu sve značajnijeg pornografskog diskursa amatera.

Bujanje novih seksualnih ukusa, (pot)kultura i alternativnih pornografskih kodova (Attwood, 2014, 2002) ne “prati” adekvatna sociološka (i kulturološka) teorija jer se “neverovatni pornografski diverzitet žanrova, podžanrova i niša” (Wosick, 2015:427) ne ispituje iz policentrične perspektive, već se tretira kao deo socioestetskih adaptacija poslovanja seks-industrije. Iako savremena teorija prepoznaje društvenu važnost “migracija” pornografskih materijala u kiberprostor svetske elektronske mreže, relativno mali broj teorijskih koncepata “priznaje da je sve teže pornografiju klasifikovati kao formu komercijalnog seksa” (Attwood, 2007:442). Uprkos značajnim promenama u pogledu rekonceptualizacije reprezentacione politike seksa i formiranja seksualne imaginativnosti koja zadovoljava “postmoderni ukus za autentičnim, a koja uključuje kulturu mrežnih kamera, nagost popularnih ličnosti, amatersku pornografiju i ‘reality’ televizijske programe i koja se, dakle, fokusira na nova, javna prikazivanja ‘običnih ljudi” (Barcan, 2000:145), u centru istraživačke pažnje humanističkih nauka su i dalje ekonomske dimenzije seks industrije, posebno pornografije, i one se dalje rutinski koriste za opravdavanje akademskih ispitivanja i kritike (Voss, 2012). Danas svedočimo o značajnim promenama upotrebe interneta u pornografske svrhe, a savremene pojave nezavisnih produkcija, kolaborativne (Jacobs, 2004), nove (Hardy, 2009), alternativne (Attwood, 2007) i amaterske pornografije idu u prilog sintezi o aktuelnoj desupstancijalizaciji pornografskog singulariteta i deesencijalizaciji njenog komercijalnog ustrojstva. Sveobuhvatno potrošačko ustrojstvo društvenosti predstavlja središnji razlog zbog kojeg se pornografija relativno dugo tumači kao medijska roba za široku potrošnju (Filipović, 2009). Međutim, kako pornografija predstavlja sociokulturnu formu koja se “definiše svojim kontekstom, intencijom, i transgresivnim odnosom prema prevladavajućim kodovima seksualnog prikazivanja i reprezentacije” (McNair, 2013:18), savremeni diskurs amaterske pornografije nedvosmisleno izmiče tradicionalnim interpretativnim shemama koje eksplicitne slike seksualnosti povezuju sa delovanjem seks-industrije. Drugim rečima, rastući značaj despacijalizovanih pornografskih praksi “običnih ljudi” (Hardy 2009, 15 Attwood 2007, 2002) stavljaju na ispit postojeće eksplanatorne modele, i u tom smislu proces “demokratizacije pornografije” (Attwood, 2007) implicira metodološku potrebu iznijansirane rekonceptualizacije pornografije kao pornografija (Klaasen, & Peter, 2014:11). U tom smislu se očitava i sociološka potreba za ispitivanjem sociokulturnih aspekata amaterske pornografije na internetu koja, dakle, predstavlja relativno nov seksualni diskurs koji ne može biti specifikovan kao deo diskurzivne mehanike komercijalnog režima, odnosno seksualni diskurs čiji se sociokulturni novuum ne ogleda u tome što (i) efikasno funkcioniše u semantičkim domenima kibeprostora nego što na relativno nov način govori o seksu i takvim ga i inauguriše (Fuko, 2006, Butler, 2005, 2010, Williams 1989).

1.1. Predmet istraživanja

Predmet istraživanja su internet stranice na kojima su dostupni pornografski sadržaji amaterske produkcije. U centru istraživačke pažnje nalaze se eksplicitni materijali i prakse koje sačinjavaju pornografski diskurs “običnih ljudi” karakterističan za virtuelni domen kiberprostora. S obzirom da se novi talas pornografske produkcije ogleda u “rastućem značaju samih ‘glasova’ protagonista” (Biasin, Maina, & Zecca, 2014:19), rad je usmeren ka ispitivanju seksualno eksplicitnih materijala amaterske proizvodnje koji predstavljaju “empirijske tragove” pornografskog diskursa, odnosno materijala koje su neposredno stvorili neprofesionalci angažovani oko “privatnih” seksualnih aktivnosti (Strangelove, 2010), koji se “samodistribuiraju” “direktno oko sveta” (Lehman, 2006) posredstvom svetske elektronske mreže, i to bez komercijalnih interesa (Zecca 2014, Jacobs 2004, Messina 2007).

Istraživanje polazi od stanovišta da je amaterska pornografija specifičan seksualni diskurs (Zecca 2014, Liotzis 2014, Hester 2014, Smith 2010, Kammeyer 2008, Williams 2008, 1989, Langton 2009, Fuko 2006, Hansen, Needham & Nichols 1991, McKinnon 1987). Diskurs označava grupu iskaza koja upravlja konvencijama društvenog života, to jest celokupnost načina na koju pripadnici određene društvene zajednice razmišljaju, oblikuju predstave i formiraju sudove (Teubert, 2010), te u tom smislu predmet ispitivačke pažnje nisu samo vizuelni, nego i ostale formati reprodukcije sadržaja koje pornografski diskurs amatera u kiberprostoru stukturiše. Imajući u vidu da “diskurs obuhvata gotovo sve što je rečeno i napisano od strane članova diskurzivne zajednice” (Teubert, 2010:1), pornografskim sadržajima ne označavamo samo seksualne slike, nego i seksualne narative dostupne na internet stranicama kreiranim od strane pornografskih entuzijasta, te u predmet istraživačke pažnje ulaze tekstualni sadržaji intersubjektivne komunikacije, amaterskog kiber-seksa, tekstualni komentari, narativi kiber-pričaonica, narativi diskusija u okviru virtuelnih porno-komuna i slično. Kako pornografski aktivizam u okviru kiberprostora proširuje domen delovanja diskursa izvan tradicionalnih reprezentacionih okvira, o prirodi pornografskog govora “običnih ljudi” ne svedoče isključivo seksualne slike, nego i seksualno konotirani sadržaji komunikacije između pornografskih praktikanata, te između pornografskih praktikanata i korisničkih grupa. U užem smislu, predmet istraživanja predstavlja onlajn pornografska građa koja je u tehnodiskurzivnom smislu formatirana kroz digitalnu fotografiju, video i tekstualne zapise, veb-kamere, kiber-seks i slično.

Sumarno, predmet istraživanja su internet sadržaji posredstvom kojih “obični ljudi sebe postavljaju u okvir seksualnih reprezentacija” (Attwood, 2009:xvii). Metodološka usredsređenost na digitalne forme pornografskog diskursa amatera ne govori da su prethodni medijski režimi pornografije (televizija, štampa, film ili video) izgubili upotrebnu vrednost (Paasonen, 2011a), nego da je tehnološka potencija interneta u smislu konvergencije i remedijacije prethodnih medijskih tehnologija u isti funkcionalni okvir (Bolter, & Grusin, 2000) presudni faktor aktuelnog transfera pornografije u pojavu globalnih razmera (Schaschek 2014, Liotzis 2014, Biasin, Maina, & Zecca 2014, Paasonen 2014, 2011, 2010, 2007, Filipović 2009, Williams 2008, Waskul 2007, 2004, Paasonen, Nikunen & Saarenmaa 2007, Jacobs, Janssen, & Pasquinelli 2007, Earle, Sharp 2007, Hall, Bishop 2007, Attwod 2009, 2007, 2002, Cooper 2004, Campbell 2004, Lane 2001), odnosno središnji uslov mogućnosti, proliferacije i globalizacije amaterskog diskursa (Paasonen 2011a).

Imajući u vidu da su organizacioni principi samoobjavljivanja, samoorganizacije i samoumrežavanja (Fuchs, 2008, Castells, 2003) kiberprostora zapravo i centralni principi pornografskog aktivizma “običnih ljudi”, predmet istraživanja predstavlja virtuelni, “nestvarno stvarni” (Castells, 2000) domen produkcije, distribucije i konzumacije eksplicitnih sadržaja koji je, sa druge strane, sociološki značajan jer ukazuje na socijalnu fenomenologiju “širenja ‘sveta života’ i izlazak iz okvira kompjuterskog sistema kako bi preoblikovao konvencije i rutine svakodnevnog života” (Shields, 2001:31). Obzirom da savremenu istoriju društvenosti obeležava erozija distinkcija između “virtuelnog” i “stvarnog”, te da se semantičko-grafički svet kiberprostora više ne može definisati kao alteracija fizikalnoj materijalnosti svakodnevice (Poster, 2006), ispitivanje amaterskog diskursa pornografije na internetu obuhvata društveni registar promena koje produkcija, distribucija i konzumacija “kućnih” seks materijala povlači na planu seksualnih praksi opipljive teksture konkretne prostornosti.

1.2. Problem istraživanja

Centralna hipoteza rada glasi da amaterska pornografija na internetu predstavlja relativno novi način govora o seksu i seksualnosti. Postreprezentacioni realizam i nova seksualna imaginativnost “običnih ljudi” stavljaju na ispit tradicionalne definicije pornografije koja iz tih razloga ne može više da se prepozna kao diskurzivna mehanika “vizuelne prostitucije” (Tyler, 2011) seks industrije. Iako određene teorije sugerišu da je reč o socioekonomskim postupcima individualizacije esencijalno potrošačkih aktivnosti i fleksibilizaciji organizacionih principa potrošačke seks kulture (Wosick 2015, Voss 2012, Attwood 2002), istraživanje je okrenuto dokazivanju kako pornografske prakse “običnih ljudi” nisu finansijske, nego seksualne prirode, i u tom se smislu problemsko klupko istraživanja ogleda u specifikaciji amaterske pornografije kao diskurzivnog diskontinuiteta (Fuko, 1998), to jest društvene činjenice da se u okviru postmoderne kulture za relativno kratko vreme prestalo o pornografiji razmišljati isključivo na prethodne načine.

Samoproizvodni duh amaterske produkcije, distribucije i konzumacije digitalnih sadržaja otkriva ne samo ekonomski, nego i semantički indeks različitosti u odnosu na komercijalni režim i jedan od središnjih efekata polurefleksivnih ili nerefleksivnih odstupanja od potrošačke “pornonormativnosti” (Attwood, 2014) očitava se u samoregulatornom domenu identitetskog oblikovanja pornografskih praktikanata i korisničkih grupa. Istraživanje ukazuje na društveni značaj koji aktuelno preoblikovanje reprezentacione politike seksa povlači po pitanju seksualnih interakcija i seksualnih identiteta njenih praktikanata i/li protagonista, i u tom smislu potvrđuje osnovnu teorijsku pretpostavku o društvenoj prirodi seksualnosti, sociokulturnom ustrojstvu sveta “prirode”. Problem istraživanja krije se u činjenici uvećane produkcije pornografskih sadržaja “iscenirane autentičnosti” (Barcan, 2010), odnosno sve veće zainteresovanosti pornografske industrije za amatersku izražajnost i alternativne vizuelne konvencije što predstavlja jedan od ključnih razloga zbog kojih savremena sociološka teorija u relativnom malom broju slučajeva prepoznaje diskurzivni novuum amaterizma kiberprostora. Medijska tehnologija interneta predstavlja relativno stabilnu tehnološku platformu otvaranja alternativnih prostora autonomne regulacije seksualnih fantazija u kojima seksualni subjekti i pornografski praktikanti na specifičan način poseduju kontrolu nad diskurskom i reprezentacijama (Doorn van 2009, Attwood 2007, McNair 1996), a jedan od centralnih istraživačkih problema mogao bi se formulisati pitanjem da li amaterski produktivizam uživanja fabrikuje seksualne subjekte poput seks industrije ili alternativni modus diskurzivnih postupaka imenovanja “realnog” seksa legitimiše i nove procedure identitetskog samoblikovanja, te neposrednog delovanja “tehnologija sopstva” (Fuko, 2014)?

Amaterska reartikulacija vizuelne epistemologije pornografskog diskursa ne iscrpljuje društveni značaj u adekvatnim procedurama proizvodnje novog matriksa značenja seksa i pornografije, niti je od sociološkog značaja isključivo sinteza kako amaterski “povratak” od reprezentacije ka istini seksa (Hillyer, 2004) uslovljava mogućnost suspenzije otuđujućih efekata seksualnih prikaza komercijalnog režima fikcija, koliko se problem istraživanja ogleda i u tome da demonstrira kako amaterska pornografija na internetu nedvosmisleno potvrđuje društvenu prirodu seksualne interaktivnosti. U tom duhu, problem istraživanja može da se formuliše paradoksom autopoetičke ontologije seksualnih ekspresija “običnih ljudi” koji kroz užitak ispovednog samootkrivanja desupstancijalizovane istine seksa na nerefleksivan način izmiču delovanju globalnog kapitalizma i imanentnoj latenciji “de-totalizacije svih značenja” (Žižek, 2010).

Sociološka problematizacija seksualne kulture amaterizma na internetu polazi od stanovišta o diskurzivnoj prirodi pornografskih materijala i praksi (Zecca 2014, Liotzis 2014, Hester 2014, Smith 2010, Kammeyer 2008, Williams 2008, 1989, Langton 2009, Fuko 2006, Hansen, Needham & Nichols 1991, McKinnon 1987). Diskurs predstavlja celokupnost govora o nečemu što konstruiše to o čemu i govori (Williams, 1989), a može da se očituje kroz govor(enje), tekst, slike i slično. Posredstvom diskursa, ljudi pojavama pridaju specifična značenja i kada govorimo o diskursu govorimo o specifičnom sistemu i meta-jeziku koji strukturiše način na koji percipiramo, konstituišemo i organizujemo stvarnost i društvenost. Pornografija predstavlja gotovo dominantni način zapadnog govora o seksu koji ga u isto vreme i inauguriše (Fuko, 2006), i “ma koliko hardkor pornografija tvrdila da je materijalna i vizuelna stvar, i dalje je fundamentalno reč o diskursu, načinu govora o seksu” (Williams, 1989:229).

Specifična istraživačka pažnja pridaje se pojmu amaterizma kao setu svakodnevnih praksi baziranih na delovanju “iz ljubavi” i kulture življenja koja se definiše u alteraciji sa institucionalnom prinudom društvenosti. Amaterizam referiše na voluntarističku uronjenost u svet svakodnevice (Thumim, 2012) i marginalni status koji “običnih ljudi” imaju u odnosu na profesionalce ustrojene oko monopola raznovrsnog tehničkog znanja interpretira se kao sociokulturna posledica slobodnog izbora subjekata koji slobodno vreme koriste za vršenje autoteličkih praksi personalnog samoostvarenja. Usmerenje istraživačkog fokusa na diskurs amaterske pornografije znači ispitivanje novih pornografskih praksi ustrojenih oko privatnih seksualnih aktivnosti koje su same sebi cilj, odnosno ispitivanje načina na koji je participativni duh delovanja “običnih ljudi” preoznačio fantazmatično jezgro pornografskog u korist minimalne (re)medijacije seksualnog iskustva.

Medijska tehnologija interneta predstavlja nezaobilazan pojam kada se o amaterskoj pornografiji govori kao o društvenom učinku i sredstvu relativno nove diskurzivne konstelacije tela, seksa i reprezentacija. Internet predstavlja najpoznatiji kompjuterski mrežni sistem, to jest medijsku tehnologiju mrežne, decentralizovane, dehijerarhizovane i relativno slobodne komunikacije na globalnom nivou. Istraživanje polazi od stanovišta o internetu kao popularnom mediju koji se oblikuje kroz korištenje (Castells 2003, Bakardjieva 2005), a kako savremena faza društvene upotrebe svetske elektronske mreže referiše na aktivno prisustvo korisničkih grupa u kreiranju sadržaja, ciljeva i formata komunikacije (Bakardijeva, 2005) – reč je o tehnosocijalnoj platformi kreativne aproprijacije komercijalnog diskursa od strane “običnih ljudi”, transfera amaterske pornografije u pojavu globalnih razmera.

Sumarno, problem istraživanja ogleda se u analitičkom dešifrovanju složenih veza između pornografskih praksi “običnih ljudi” i složene strukture “umreženog društva” (Castells, 2000), odnosno odgonetanju amaterske pornografije kao značajnog diskontinuiteta u odnosu na diskurzivnu tradiciju pornografske upisanosti u potrošačku kulturu, čime ukazujemo kako su sami kontinuiteti i kontinuumi “uvek učinak konstrukcije čija pravila treba upoznati, a opravdanja kontrolisati” (Fuko, 1998:30). U tom smislu, problem istraživanja generisan je oko pitanja kako pornografski entuzijazam “običnih ljudi” na nerefleksivnoj i neintencionalnoj razini prekoračuje postfordističku logiku “surovog optimizma savremenog kapitalizma koji od konzumenta sačinjava problem i izvor rešenja” (Evans, & Riley, 20015:137). Istraživanje polazi od premise da participativna kultura amaterizma u kiberprostoru reprodukuje i reciklira određene kodove, seksualne fikcije i stereotipe glavnotokovske pornografije, i istraživački problem se konceptualizuje kroz upitanost oko društvenih procedura kojima seksualne ispovesti pornografskih praktikanata postaju “diskurzivna baza” njihove subjektivnosti, odnosno oko socioseksualnih postupaka kojima amateri u dominantnom potrošačkom kontekstu samouobličavaju nekomodifikujući diskurs čiji se diskontinuitet, dakle, potvrđuje i na sociomaterijalnoj ravni postmoderne fuzije seksualnih i pornografskih praksi i imanentne konstitucije novih mogućnosti uživanja (Fuko, 2006).

1.3. Cilj istraživanja

Imajući u vidu postavljeni predmet i problem, cilj istraživačkog rada se ogleda u tome da kroz prikupljenu iskustvenu građu precizno ukaže na diskurzivni novuum amaterske pornografije na internetu. Pošto diskurs predstavlja način govora koji konstituiše objekat o kojem govori (Fuko 2006, 1998, Williams 1989, Butler 1997), cilj istraživanja je da potvrdi centralnu hipotezu o direktnoj međuzavisnosti amaterskih postupaka seksualne autodokumentacije i samih seksualnih praksi, odnosno o čvrstoj uzajamnosti amaterizma i društvene fuzije reprezentacija sa seksualnim činovima. Ispitivanje sociokulturnih aspekata amaterske pornografije na internetu strukturisano je na nekoliko interpretativnih nivoa i vrši se kroz analitiku: konteksta pojave, materijalno-afektivne ravni praktikanata i korisnika, pornografskih reprezentacija, potrošačkog konteksta kiberprostora, rodne simetrije u okviru reprezentacija i korisničkih grupa, virtuelnog komunitarizma pornografskih praktikanata i identitetske politike angažovanih subjekata.

Obzirom da polazi od osnovnih nalaza sociokonstrukcionističke teorije o društvenoj i kulturnoj strukturisanosti seksualnog ponašanja, istraživački cilj u užem smislu se ogleda u epistemološkom lociranju seksualnih praksi “običnih ljudi” u esencijalno neseksualnom domenu kazivanja, odnosno potvrđivanju stava da je sama seksualna želja uvek “deo infrastrukture” (Delez, & Gatari, 1990).

1.4. Primenjene metode istraživanja

Konceptualizacija metodološkog okvira istraživačkog rada se bazira na epistemičkom polju središnjih premisa sociokonstrukcionistički orijentisane sociologije seksualnosti, dok se na užem metodološkom planu predmetnog specifikuma istraživanja izdvaja upotreba kritičke diskurzivne analize.

Na opštem metodološkom nivou, istraživanje polazi od kvalitativne, interpretativne, jezičko-relacionističke paradigme socijalnog konstrukcionizma i istorijski utemeljene, socijalno situirane epistemologije (Jovanović, 2008) koja naglašava društvenu prirodu seksualnih interakcija (Weeks 2007, 2002, Kammeyer 2008, Fuko 2006, Simon 2005, Leonard 2006, Halperin 1993).

Metodološke smernice istraživanja proizilaze iz sociokonstrukcionističkog pristupa po kojem društvene konvencije uključuju arbitrarnost (Searl, 1995) i po kome ne postoji „jedna apsolutna stvarnosti i apsolutna istina, već mnoštvo referentnih okvira koji tvore mnoštvo perspektiva koji su u najvećoj meri zasićeni kulturom, istorijom, jezikom i mnoštvo idiosinkrazija različitih konverzacija, narativa i tumačenja“ (Stojnov, 2001:351) što ne sugeriše samo da se seksualnost interpretira kao promenljivi kulturnoistorijski konstrukt (značenja seksa), nego i da su sinteze istraživanja podložne kritičkom preoznačavanju i daljim testiranjima. Metodološka privrženost participativnoj epistemologiji koja stoji na stanovištu „saznavaoca kao neodvojivog dela perspektive koju posmatra“ (Stojnov, 2011:68) i sociokonstrukcionističkoj teoriji o diskurzivnom poreklu društvenih kategorija ne implicira samo polazno gledište o amaterskoj pornografiji kao tipu društvenog konstrukta/seksualnog diskursa, nego i stanovište da je istina „od ovoga sveta“ (Fuko, 2012), „skup uređenih procedura za proizvodnju, zakon, raspodelu, stavljanje u promet i funkcionisanje iskaza“ (Fuko, 2012:134), te da je akademsko ispitivanje stvarnosti zapravo i „način da se povodom istine, koju je nauka postavila kao univerzalnu, uredi retkost onih koji joj mogu prići“ (Fuko, 2005:333). Metodološka privrženost kritičkom tonu implicira, dakle, da je istina (ovog istraživanja) specifična vrsta „viška u iskustvu `znanja u znanju`, to jest u iskustvu činjenice da se u govor sa one strane njegovog znakovnog nivoa, no ujedno u taj nivo, u sam njegov `stil`, upisuje istina“ (Žižek, 1976:53).

Imajući u vidu postmoderni kontekst u okviru kojeg mediji i seksualnost preuzimaju ključne uloge u konstituciji subjektivnosti, „privrženost kvalitativnim istraživanjima pornografske građe je potrebnija nego ikad“ (Attwood, 2005:86) i stoga se metodološka uputstva kritičke diskurzivne analize interpretiraju kao adekvatna za sociološku analizu pornografskog diskursa amatera kao „dela onog opšteg socijalnog u kome se značenje stvara“ (Nojman, 2009:47). Nasuprot relativno simplifikovanim metodološkim shemama koje su dovodile do apriorizacije negativnih efekata reprodukcije pornografskog diskursa, te rasplamsavanju društvenih strahova od eventualne pornografske korupcije kulture i društva (Hardy, 2009), savremena, kritički intonirana teorija naglašava metodološku potrebu za rekontekstualizacijom i podizanjem istraživačke osetljivosti o istoriji, estetici, diskursu, kontekstu produkcije, distribucije i potrošnje pornografije, (Paasonen, 2007) i u tom smislu „povratak“ kvalitativnoj metodici poput kritičke diskurzivne analize otkriva naučnu potenciju suspenzije iznenađujuće velikog broja pukotina u znanju o novim formama onlajn seksualnosti (Doring, 2009).

Obzirom da sociološko istraživanje amaterske pornografije na internetu stremi ispitivanju društvenih i kulturnih dimenzija ovog fenomena, činjenica da kritička diskurzivna analiza „ukršta socijalnu relevanciju sa tekstualnom specifičnošću“ (Fairclough, 2006:100), te da ukazuje na „konstruktivne efekte diskursa na planu društvenih identiteta, socijalnih relacija i sistema znanja i uverenja“ (Fairclough, 2006:12) biva od presudnog značaja za izbor ove istraživačke metodike. Za razliku od nekritičke analize koja se iscrpljuje u deskripciji diskurzivnih praksi (Fairclough, 2006), kritička diskurzivna analiza ne predstavlja čvrsto strukturisanu tehniku prikupljanja iskustvene građe (Dijk van 2008, Wodak, & Meyer, 2009), koliko (samo)refleksivni, hermeneutički i eksplanatorni pristup (Fairclough, & Wodak, 1997, Locke 2004) savremenih društvenih nauka (Fairclough, 2001) u istraživanju semantičkih podataka (pisanih, govornih ili vizuelnih) diskursa (Wodak, & Meyer, 2009). Usmerena ka ispitivanju označiteljskih praksi kao neodvojivog dela društvenih procesa (Fairclough, 2001), kritička diskurzivna analiza je aplikativna u pornografskom kontekstu amaterskih procedura (pre)označavanja seksa i seksualnosti, kao što deluje metodološki plodna na planu eksplikacije društvenog ustrojstva materijalnosti tela i seksa. Imajući u vidu da cilja na „sistemsko ispitivanje često neprozirnih veza između kauzaliteta i determinisanosti između diskurzivnih praksi, događaja i tekstova i širih socijalnih i kulturnih struktura“ (Fairclough, iz: Locke, 2004:1), kritička diskurzivna analiza deluje podesno kao metodološka smernica za sociološko ispitivanje prirode i opsega veza između diskursa amaterske pornografije i savremenog konteksta društvenosti i svakodnevice. Za razliku od analize sadržaja kao najzastupljenijeg metoda u humanističkom izučavanju pornografije (Wosick, 2015, Paasonen 2011), kritička diskurzivna analiza potencira specifičnu refleksivnu distancu u odnosu na analizirane informacije (Locke, 2004), dok se sa druge strane njena prednost u odnosu na metodiku analize sadržaja ogleda u tome što obuhvata celokupnost diskursa – dakle, „gotovo sve što je rečeno i napisano od strane članova diskurzivne zajednice“ (Teubert, 2010:1). Za razliku od analize sadržaja koja se u klasičnim sociološkim i kulturološkim istraživanjima usredsređuje oko reprezentacija i načina njihovog grupisanja, kritička diskurzivna analiza usmerava naučnu pažnju na celokupnost diskurzivnih formacija, a kako su „diskursi sačinjeni od znakova, ali ono što oni čine jeste nešto više no da upotrebljavaju te znakove da bi označili stvari“ (Fuko, 1998:54) u centar naučne pažnje istraživanja sociokulturnih aspekata amaterske pornografije na internetu stoga ne ulaze isključivo seksualne reprezentacije, već i ostali načini izlaganja i manipulisanja sadržaja: tekstualni komentari pornografskih praktikanata i posmatračkih grupa, narativi intersubjektivne komunikacije u okviru porno-komuna, veb pričaonica, kiber-seksa i slično, ali i društveni matriks značenja koji se po pravilu nalazi “sa one strane reprezentacija”. U delu u kojem ispituje vizuelne sadržaje, istraživanje se bazira na osnovu uzorka najpopularnijih amaterskih stranica po sudu internet pretraživača www.alexa.com i www.google.com: www.nudeamateurtube.org/, http://www.homemoviestube.com/, www.zoig.com, www.amateuralbum.net, www.nailedhard.org. U delu u kojem ispituje tekstualnu bazu diskursa, istraživanje se okreće pornografskim materijalima dostupnim na internet adresi jedne od najpopularnijih virtuelnih komuna svetske elektronske mreže www.zoig.com.

Sumarno, kako koncept „preopširne brbljivosti o seksu“ (Fuko, 2006) biva prisutan i u kontekstu savremenih društvenih nauka (Wicke, 2004), upotreba kritičke diskurzivne analize ne očitava metodološku prednost samo na epistemološkom planu kritički konstituisanog i proveri otvorenog (sa)znanja, nego i na planu „potencijalno emancipatorske uloge“ (Locke, 2004) koju, dakle, nosi analitičko otkrivanje načina na koji aktuelni diskursi konsoliduju ili produkuju moć.

Obzirom da amaterska pornografija na internetu nije heteronormativne prirode, te da ne favorizuje heteroseksualne prikaze i prakse, istraživanje ne posvećuje posebnu pažnju “manjinskim” seksualnim zajednicama. Jedan od najpopularnijih veb sajtova istraživačkog uzorka www.zoig.com otkriva pornografske ispovesti homoseksualne, biseksualne, lezbijske i transseksualne orijentacije ili ukusa (http://www.zoig.com/category/lesbian-bisexual/amateur-videos1.html&btype=mv&btime=all, http://www.zoig.com/tag/gay&st=all&ss=votes, http://www.zoig.com/tag/transsexual&st=all&ss=votes, pristupljeno 21.1.2016 godine) i stoga se približavamo se uverenju kako je diskurs amaterske pornografije efektno sublimirao sadržaje “seksualnih manjina”, a metodološka suspenzija istraživačkog značaja heteronormativne ose distinkcije vrši se u cilju ravnopravnog teorijskog tretmana svih pornografskih praktikanata i posmatračkih grupa bez obzira na seksualni stil, ukus ili orijentaciju.

Branislav Filipović