O duhu zakona : izbor / Monteskje ; priredio i sa francuskog preveo Aljoša Mimica
Daleko
od revolucionarnih zbivanja, u tipičnoj atmosferi eklektičkog rada,
stvorene su teorije društvenog karaktera Monteskjea i Barnava. Delo
Monteskjea značajno je sa gledišta izučavanja posebnih pravnih
disciplina, velikim delom kao društveno politički spisi. Erudita i
poznavalac evropskih prilika Moteskje se ogledao u više literrarnih
oblika , ali je ostao upamćen po svome delu ”O duhu zakona”.
Za
nas su bitne sledeće ideje iz tog dela:
1. O SVEOPŠTOJ ZAKONITOSTI PRIRODE. DUH ZAKONA.
Monteskje je video u svim pojavama zakone – u prirodi, društvu,
u čoveku… pa i bog je podložan zakonima, po njemu. Znači,
Monteskje je branio sveopštu zakonitost prirode.
Iz ove osnovne
teze Monteskje izvlači dva različita zaključka po smislu: prvo,
prirodni zakoni (u užem smislu) trajni su i delo su najvišeg
razuma; drugo, društveni zakoni su promenljivi, nepotpuni i delo su
razuma zakonodavca. Detaljno analizirajući društvene zakone
Monteskje dolazi do svog cilja – da objasni duh zakona. Duh zakona
je, po njemu, nit koja povezuje sve one elemente vezane za društvo,
o kojima zakonodavac nužno mora voditi računa. To su: 1. Klimatski
uslovi, u širem smislu priroda; 2. Poreklo, prošlost razvoja naroda
od religioznog, kulturnog do političkog; 3. Veličina teritorije;
4.oblici vladavina naroda; 5.karakterne crte naroda razvijene i
uslovljene klimatskim uslovima. Ovih nekoliko misli, a naročito i
nsistiranje na značaju klime, predstavljaju zametke brojnih poznijih
teorija o društvu, državi, o pravu, o narodima itd.
2. GEOGRAFIZAM U TRETIRANJU DRUŠTVENIH POJAVA
Najrasprostranjenije Monteskijeve ideje jesu o uticaju prirode i klimatskogeografskih uslova kao određujućih poluga razvoja društva. U krajnjoj analizi to je geografizam u tretiranju društvenih pojava. Tačno je da Montesije nije pridavao isključivost uticaja geografskim elementima na razvoj društva, ali je jedan od onih pisaca koji je najviše doprineo širenju tako uskog i antinauččnog u krajnjoj liniji pogleda da se država i društvo formiraju i razvijaju na osnovu geografsko klimatskih prirodnih uslova. Speciifičnost i centralna slabost Moteskijevog geografizma jeste lanac njegovih ”objektivnih” beočuga koji se završava vrlo arbitrarnim poslednjim beočugom psihičkog karaktera. Evo Monteskijevog lanca: 1. Društveno političko uređenje u zavisnosti je od geografskih elemenata date zemlje. 2. To su klima i tlo. 3. Klimatski uslovi utiču presudno na psihičku formaciju ljudi, otuda 4. Prema psihičkom formira se celokupnost života jednog društva, države, zemlje.
3. INTELEKTUALNE SPEKULACIJE O ”TERITORIJI”
U ovim idejama takođe je interesantna ideja teritorije (ne toliko ”veličine teritorije”). Ovaj elemenat istican je u mnogim kasnijim teorijama o državi. Monteskijevo povezivanje oblika vladavine za teritoriju nije nikakve naučne vrednosti i predstavlja jalovu intelektualnu spekulaciju. U pogledu samih oblka vladavine Monteskije nije uneo nikakve novine. To je stara podela na despotiju, monarhiju i republiku i arsotokratiju. Neko nijansiranje svodi se na pvezivanje republike sa aristorkaskom vladavinom malog broja i demokratskom – velikog broja naroda.
4. O ODNOSU CRKVE I DRŽAVE
Monteskije je posvetio veliku pažnju u svome ”Duhu zakona”
odnosima crkve i države. Crkvu je smatrao štetnom po razvoj društva
i države, uprkos nekim kompromisnim tezama da bi kler morao da
odigra značajnu ulogu u slučaju despotije. Ali je daljim izlaganjem
pokazao popustljivost prema religiji, mada isto tako nalazi oštrije
reči za nedolično bogaćenje crkve. Pa opet, utvrđujući
specifičnu nepovezanost crkvenih i građanskih zakona zalaže se za
ideju separacije crkve od države. Ove njegove ideje dejstvovaće
pozitivno i povremeno progresivno, naročito u Francuskoj, sve do
realizacije separacije.
Ma kako se pokazivala Monteskijeva
doktrina po orginalnosti nekih ideja, zapaža se plitkost i površnost
u proučavanju društvenih pojava. Pokušaj da se da njegovim
izlaganjima pravni karakter baš govori o nepobitnoj činjenici da je
Montiskije brani buržosako društvo i pravni poredak. Tvrdnja
Moteskija da zakoni određuju produkcione odnose, da su produkcioni
odnosi proivodi zakona i sl. vodi nas u zabludu ili pseudonaučne
zaključke.
Branko Milić
