treći nastavak teksta Kafkina sahrana, sahrana jednog sveta
Piše: Žerar Žorž Lemer
Zbog čega je onda toliko uznemirena ta mala jevrejska zajednica koja je, uprkos realnom nasilničkom porastu groznice antisemitizma pre i posle proglašenja nezavisnosti među češkim nacionalistima, ipak zaštićena priznavanjem statusa nacionalne manjine – u Pragu ih tada ima tri: nemačka, mađarska i jevrejska – koji je izglasan za vreme prosvećene vladavine filozofa Masarika? Kako je smrt Franca Kafke do te mere mogla da ovaploti taj nejasni nemir? U uzbudljivom eseju koji je napisao pred kraj života, Feliks Velč, jedan od stalno prisutnih na sastancima u kafani Arko, vidi uzrok tome u gubitku “jevrejske nacionalne svesti”, i to u Pragu koji je u osamnaestom veku bio čuven kao “mati Izraela”. Svakako, pitanje je daleko složenije. Ali istina je i to da su praški Jevreji sebe smatrali Nemcima i da su bezrezervno težili društvenoj i kulturnoj asimilaciji, sve više napuštajući ideale svojih praotaca, svoju istoriju, pa čak i verske korene.
Dva osnovna činoca, dalje izlaže Velč – verska i etnička svest – teže da pronađu izgubljeni treći činilac, linvističku svest, ponovo otkrivajući jezik koji ih je nekada povezivao u stvaralačkoj zajednici. To buđenje, to trostruko buđenje svesti ogleda se u svetlosti podviga Franca Kafke.
U članku “Zašto ste rođeni u Pragu?”, Klaudio Magris se poziva na jednu anketu koju je sproveo nemački list Prager Tagblatt, početkom dvadesetih. Tu anketu, kojoj je bio cilj da ustanovi zašto su intelektualci koji govore nemački, sporo, ali neumitno napuštali grad, Magris ovako rezimira:
U pisanju se bezizlazna istorijska situacija povezuje s jednom stvarnošću koja prevazilazi istoriju, a nerešive suprotnosti kristalizuju se u njihovoj večitoj oscilaciji, u njihovom međusobnom dodiru zahvaljujući kome se traži pokretno i slobodno skrovište od političkih i socijalnih pritisaka. Književnost koja smatra da je kadra da izrazi suštinu realnosti zauzima mesto realnosti koja ne postoji i pretvara istovremeno prisustvo nepomirljivih faktora u bit svoga postojanja.
Na ovaj zaobilazan način Magris naglašava u čemu je Kafkin presudni značaj u jednoj krizi u kojoj se, nemoćan da preseče pupčanu vrpcu onako kako su to činili njegovi brojni savremenici, pokazuje isto tako nespremnim da bezuslovno prihvati intimnu i neraskidivu vezu sa Pragom:
Kafka, konstatuje, naglašava kako ne pripada Pragu, ali i kako nema snage da napusti tu ničiju zemlju u kojoj je pronašao svoju pravu domovinu jednog izopštenika, kako ne može da se oslobodi te spone koja počiva na neprekidnom odbacivanju, dakle na ambivalentnoj naklonosti.
Bila je to patnja jednog čoveka koji je svojim načinom života i u svojim tekstovima personifikovao sumrak jevrejskog i nemačkog Praga (manjine u okviru druge, već malobrojne manjine, zarobljene između čekića češkog i nakovnja nemačkog antisemitizma), iz koga su pisci jevrejskog porekla ubrzo počeli da odlaze: Hugo Bergman kreće za Jerusalim (kao što će kasnije učinit i Maks Brod), Franc Verfel, Gustav Mejrink i Herman Unger se nastanjuju u Beču; Otakar Kubin i Georg Kras u Parizu, Fridrih Fajgl se odlučuje za Berlin, kao što je bezuspešno pokušavao i Kafka u svom poslednjem očajničkom begu; a šta reći o Rajneru Mariji Rilkeu koji je napustio Prag pre svih njih da bi potom čitavog života lutao celom Evropom, od Trsta do Sankt Peterburga, svuda, samo što dalje od Praga.
nastaviće se
