Rani radovi je jugoslovenski crno-beli igrani film snimljen 1969. godine u režiji Želimira Žilnika poznat kao jedno od međunarodno najuspešnijih ostvarenja jugoslovenske kinematografije, ali i svojevrsni vrhunac tzv. Crnog talasa, odnosno po eksplicitni političkom angažmanu koji je potakao reakciju komunističkih vlasti koja će sa vremenom dovesti do zabrana i represije jugoslovenskih filmaša.
Žilnik je inspiraciju pronašao prethodne godine u burnim svetskim studentskim demonstracijama koje su imale svog odraza i u tadašnjoj Jugoslaviji, kao i sovjetskoj invaziji Čehoslovačke i gušenju Praškog proleća koje ga je potakle do ozbiljno preispituje raskorak između visokih ideala službene marksističke ideologije i njene primene u praksi. Kao naslov je poslužila istoimena knjiga u kojoj su sabrana rana dela Marksa i Engelsa u kojima njihova ideologija nije bila čvrsto i dogmatski formulisana, te je zbog toga uživala popularnost među nonkonformistički raspoloženim delom tadašnje levičarske inteligencije u Jugoslaviji, uključujući i tzv. “praksisovce”.
Žilnik je svoj stav iskazao prikazujući stvarajući snažan kontrast između mladih, idealističkih protagonista koji se fanatično drže marksističkih principa i daleko banalnije i prozaičnije stvarnosti u ruralnim krajevima tadašnje Vojvodine, odnosno kroz prikaz konflikta između ideala i stvarnosti koji se pretvara u crnohumornu grotesku.
Žilnik je originalno planirao režirati nastavak pod naslovom Kapital, koji je trebao biti inspirisan istoimenim Marksovim delom, ali je umesto toga postao predmetom zvaničnih osuda, te je izbačen iz Partije i neko vreme primoran da kao emigrant živi u Zapadnoj Nemačkoj.
Radnja
Rani radovi na alegoričan način izlažu priču mladih učesnika studentskih demonstracija, juna 1968. u Beogradu: tri mladića i devojka Jugoslava, suprostavljaju se malograđanskoj rutini svakodnevnice. U želji da „promijene svijet“, nadahnuti tekstovima mladog Karla Marksa, odlaze u sela i fabrike, da „probude svest“ ljudi, da ih ohrabre u borbi za emancipaciju i dostojanstven život. U tom boravku i radu na terenu se suočavaju sa primitivizmom i bedom ali i sa sopstvenim ograničenjima, slabostima, nemoći, ljubomorom. Bivaju i hapšeni. Frustrirani što je planirana revolucija neostvarena, tri mladića odlučuju da eliminišu Jugoslavu, svjedoka njihove nesposobnosti. Pucaju u nju, prekrivaju je partijskom zastavom, pale njeno tijelo, te od namjeravane akcije ostaje taman stub dima koji se diže u nebo.
Poruka na kraju filma glasi:
Oni koji revoluciju izvedu tek do pola, samo kopaju sebi grob.
Zabrana
Film je od strane cenzure odobren za javno prikazivanje 8. marta 1969, a pod optužbom „uznemiravanja jugoslovenske javnosti“ bio na sudskom procesu koji je počeo 23. juna 1969.[2] Uprkos tome, nekoliko meseci kasnije je prikazan na Berlinskom filmskom festivalu gde je doživeo trijumf i osvojio Zlatnog medveda i time ostvario jedno od najviših priznanja u istoriji jugoslovenskog filma. Film je tek 1982. odobren za javno prikazivanje u Jugoslaviji.[3]
Veruje se da su upravo Rani radovi, ali i Zaseda Živojina Pavlovića, nedugo potom prikazana u Puli, podstakli objavljivanje članka Crni val u jugoslavenskoj kinematografiji u partijskim novinama Borba, koji je označio početak kampanje protiv Crnog talasa.
