Notes

Simbolika srca

Autor/ka: Jelena Subotić Krivokapić December 13, 2021

Proučavanja1 nekih od najstarijih dokumenata pokazuju da su ljudi od početka pisane istorije, a verovatno i ranije, smatrali srce najvažnijim organom – središtem „duha” koji upravlja svim vitalnim funkcijama. Jedan izvor ovih shvatanja potiče iz iskustva, a drugi iz mitologije i religije. Zapažanja da srce zauzima u telu centralno mesto, da je ranjavanje srca kod čoveka i životinje smrtonosno, da rad srca ne prestaje dok je čovek živ i da uzbuđenja menjaju ritam srčanog rada, predstavljaju iskustvenu osnovu navedenih shvatanja. Srce je od pradavnih vremena i najistraženiji organ. Tražeći prve pisane i crtane tragove o tome, prvo nalazimo crteže drevnih primitivnih naroda. Oni su na žrtvenik svojim bogovima prinosili ljudske žrtve vadeći im još topla srca.2

Estetska mišljenja koja su uglavnom izgrađena na osećaju i intuiciji, daju srcu kao simbolu određeno mesto u kreativnim sposobnostima ljudske prirode. Horacije kaže: „Lepo je što se sviđa pogledu”.3

Sama reč „sviđa” upućuje nas na to da se pojmu lepog više prilazi iznutra (srcem), nego spolja (očima). Upravo preko srca umetnik često emotivno prikazuje to što je za njega vredno pomena. Ako pođemo od biblijskog i opšteg kulturološkog shvatanja, „Presveto Srce” je simbol „Hristove ljubavi i predanja”, odnosno „Božjeg milosrđa prema čoveku”.4Upravo u njega se ulivaju svi sadržaji spasenja s različitim religioznim osećanjima. Zato je srce simbol života i duhovnog doživljaja, a njegovim stalnim uplitanjem u različita dela, drame i filmove, svedoči se o neprestanoj težnji čoveka da ovlada svojim duhom. Pored navedenog, motiv srca u različitim oblicima možemo naći u celokupnoj svetskoj književnosti. Od starih Veda, preko Biblije i Kurana do savremenih, modernih i postmodernih dela. Ono je uvek bilo i ostalo arhetip misli i osećanja kao književnog izraza. I ne samo simbol spoznajnog, čulnog i emocionalnog već često i razlog i motiv nastajanja književnog stvaralaštva. Iz srca i za srce stvorene su neke od najvrednijih naučnih i umetničkih misli i dela.

Iako danas jedan od naprepoznatljivijih simbola, simbol srca nije bio uvek prikazivan na isti način i nije imao isto značenje.

Od znaka ka simbolu

Jedan od najstarijih otkrivenih oblika koji danas povezujemo sa srcem datira iz vremena antike, ali tada još nije imao nikakve veze s ljudskim srcem niti sa simbolikom koju ono danas predstavlja. Istoričari ne mogu tačno da odrede kada je ovaj simbol počeo da se povezuje s ljudskim srcem, ali se pretpostavlja da je povezivanje simbola srca s ljudskim srcem rezultat nepoznavanja osnova anatomije. U godinama koje su dolazile, srce je zauzimalo značajnu ulogu kako u životima pojedinaca tako i pisanim tragovima i od znaka je postajalo simbol.

Pojam znaka je opšti pojam i vrlo često se koristi u svakodnevnoj komunikaciji, kako verbalnoj tako i vizuelnoj. Takođe, često obuhvata i pojam simbola. Svi simboli su znakovi, ali svi znakovi nisu simboli. Znak postaje simbol u određenom društvenom ili kulturološkom kontekstu. Simbol je mnogo kompleksniji pojam od pojma znaka. Kada je u datom znaku naglašen svesni odnos prema onom što se simboliše tada se znak transformiše u simbol. Simbol je onaj znak u kojem dolazi do spoja denotativnog s konotativnim značenjem, naravno, imajući na umu određeni društveni kontekst. Simbol može delovati vrlo snažno i emotivno na posmatrača. Za razliku od znaka koji ima uže značenje i koji uglavnom upućuje na nešto što je već određeno njegovom formom, značenje simbola je uvek van vizuelnog i pojavnog. Znak je samo spoljašnja pojava simbola i u službi je komunikacije.5

Iz prethodno navedenog možemo zaključiti da je simbolično ono „shvatanje koje simbolični izraz objašnjava kao najbolji moguć i kao najjasniju i najkarakterističniju formulaciju neke relativno nepoznate stvari”.6

Kosta Bogdanović u knjizi Teorija forme takođe daje određenje pojma znaka, značenja i simbola: „znak je nešto što upućuje na značenje”, i dodaje da „nijedan predmet – oblik nije znak po sebi, već to postaje uvek u poređenju s nekim drugim predmetom”.7

Za njega je značenje neko unutrašnje, skriveno svojstvo koje treba otkriti, a ne sama pojava, događaj ili oblik. Reč simbol je grčkog porekla i znači „znak, beleg, smislena slika, lik, prikaz nečega što u sebi nosi duhovna obeležja”.8

Značenje simbola obično se ne vezuje za njegov lik, za ono što je predstavljeno, već je ono mnogo šire, dalje i skriveno. Denotativno značenje simbola je samo forma unutar koje se pojavljuje društveno konotativno značenje. Simbol označava ideju, predmet ili predstavu koja nije trenutno prisutna, ali je povezana s datim simbolom i koju saznajemo zahvaljujući sposobnosti mišljenja. Shvatanje simbola podrazumeva dublji mentalni proces, dok su znak i njegovo značenje vezani za proces percepcije. Ono što čoveka razlikuje od životinje i drugih bića jeste sposobnost govora i mišljenja, a to podrazumeva stvaranje i upotrebu simbola.

Slično mišljenje zastupa i Krstić koji tvrdi da je jedna od ljudskih karakteristika upravo upotreba simbola, u smislu da je sam proces mišljenja simbolički. Prema Krstiću, razlika između simbola i znaka je u tome što termin znak može da denotira nosioca značenja, odnosno simbol. Simbol je mentalna koncepcija od koje će zavisiti shvatanje i simbolička primena.9

Stvarnosti čovek često pristupa kroz neku usvojenu simboliku. Proučavanje simbola i znakova u suštini predstavlja jedan vid proučavanja prirode ljudskog razumevanja problema posmatranja i ne možemo je odvojiti od pridodatog značenja. „Ta ogromna zbirka izveštaja naših čula nije ništa drugo nego sklop činjenica značenja tih simbola”.10

Mnogi znakovi i simboli su danas u širokoj upotrebi, ali o njihovom izvornom značenju ljudi često ne znaju mnogo. Simboli se s vremenom menjaju i u istom kulturnom okruženju u smislu forme ili značenja. Nikolas Dženkins navodi da su „složene kulturne ideje izražene u grafičkoj formi trajnije od usmenog govora i neretko čine kamen od koga se društvo gradi”.11 Ljudi danas koriste simbole kao znakove raspoznavanja (najčešće kao logotipe firmi, putokaze, označavanje pripadnosti grupi i sl.), ne znajući šta je taj znak nekada značio i šta možda još uvek znači. S obzirom na to da su simboli vezani za društveno-kulturni kontekst u kom nastaju, neophodno ih je proučavati kroz istoriju, da bi se uočio njihov razvojni put, jer ni simbol ni znak nisu stalne, nepromenljive kategorije. Oni nastaju, menjaju se i nestaju. Upravo usled navedenog možemo im pripisati mnoga značenja. Kada u spletu određenih okolnosti koje su zajedničke za više ljudi, grupa, naroda ili kultura značenje simbola postane tako snažno da se ono i posle mnogo vremena pojavljuje u toj konotaciji, onda možemo reći da simbol dobija svoje globalno značenje. Simbol predstavlja vizuelni prikaz koji u određenom kulturološkom okruženju ima podrazumevano, opšteprihvaćeno značenje. To je znak koji upućuje na nešto iza onoga što vidimo, skriveno u vizuelnom, uvek dogovoreno i usvojeno u određenom društvenom kontekstu. Sposobnost simbola da lako i brzo prenese mnoštvo ideja i poruka, ali i raznolikost njihovog vizuelnog predstavljanja, omogućilo je religijama i ideologijama da imaju snažan uticaj na svoje pripadnike.12

Pojam srca u semiotici i heraldici

Ukoliko pojam srca posmatramo iz ugla jezika i semiotike, možemo uočiti da je reč o pojmu koji ima sposobnost spontanog prelaska iz nivoa realnosti u nivo zamišljenog i simboličkog, ali da i pored toga u različitim kulturama zadržava isti sadržaj i poruku.

Srce s manjom ili većom plastičnošću predstavlja ili simboliše različita područja ljudske stvarnosti i doživljaja. Simbolika je uvek šira od osnovnog značenja iz kojeg proizlazi. Dinamika jezika počiva na tzv. dodatnim, konotativnim indikacijama, na slojevitosti, metaforici i simbolici reči. Srce crpi svoje semantičko-semiološke odrednice, ali i doživljajne aspekte i asocijacije, iz svog biološko-fiziološkog značenja i emotivnih sadržaja koji mu se u prenesenom smislu pripisuju. Ono je po svojoj funkciji i po mestu središnji organ složenih organizama, tako da se u nekim starijim jezicima – poput indoevropskog prajezika – ukršta s pojmovima središta i sredine. Naime, iz korena reči kord, koja je označavala središte, nastali su današnji nazivi za taj vitalni organ u savremenim indoevropskim jezicima.13

Danas je širina metaforičkog značenja i simbolike srca mnogo veća od onog što to njegova funkcija i uloga obuhvataju. Simbolika srca nije društveno smišljena i dogovorena, kao što su, na primer, smišljeni simboli u matematici, logici, nauci ili savremenoj tehničkoj civilizaciji. Ona je, ako se poslužimo Jungovom terminologijom, vezana za arhetipsku strukturu ljudske svesti. Srce je, posmatrano iz tog aspekta, u svim vremenima i narodima imalo važnu ulogu i široku semiotičku vrednost. Kao arhetipski model ono je bilo, a i danas je, simbol ne samo pojedinih afekata, nego različitih nivoa i stanja emotivnog života, kao i karakternih osobina, sve do poistovećivanja čoveka s poimanjem ili doživljavanjem njegovog „srca”.

Kao i svaki simbol, tako je i srce poprimalo različite funkcije i na kraju preuzelo transcendentnu ulogu. Ono sadrži semiotičke vrednosti koje idu dalje od obične poruke i realnog sadržaja. Taj metaforični odnos u sebi nosi subjektivne doživljaje i asocijativne podsticaje, dinamiku nedorečenog. To je figurativni odnos prenesenog smisla koji je plastičniji i po značenju neodređeniji, u odnosu na znakove, ali je zbog toga po sadržaju širi, bogatiji i imaginativniji. Aktivno podstiče i ukazuje nešto drugo na šta sama reč semantički ne ukazuje. Posmatrano u tom smislu, srce simboliše različita područja duhovno-emocionalnog karaktera, budi asocijacije, nudi dubinske veze i dalja konotativna značenja.14

Iz prethodno navedenog vidimo da se srce u svojoj figurativnoj funkciji podvrgava opštoj logici simbola koji nikada do kraja ne iznosi poruku, ne prenosi je u vidu potpunog podatka, već je samo naznačava u smislu dubljeg otkrića i potpunijeg poniranja subjekta u pojmovnu celinu. To je metafunkcija simboličnog govora. Ona ide preko granica rečenog u područje emocionalnog, kroz različite slojeve spoznaje, odnosno iskustvenog doživljaja, imaginacije i znanja. Svaki simbol, pa tako i srce, inspiriše i budi različite nivoe osećanja i misli, spoznaje i smisla.15

Zbog svega navedenog simbol srca je u različitim kulturama i istorijskim periodima višeznačno i transcendentno. Ono usmerava i sluti, implicira i budi kako svest, tako i podsvest, osećanja i maštu, duh i iskustvo. Zato u opštoj antropološko-kulturnoj viziji simboliše mnogo šire područje nego što ga stvarno označava i ima. Posmatrano iz ugla nauke pojam srca se odnosi prvenstveno na organ u telu koji ima određene funkcije, ali u svom prenesenom značenju srce obuhvata i različite slojeve emocionalnog, intuitivnog i nagonskog u čoveku. Samim tim vidimo da je njegova simbolika raznorodna i ne može biti do kraja precizno određena.16 S jedne strane slikovito simboliše i sažima, a s druge upućuje prema dubljim sferama spoznaje i subjektivnog doživljaja.

I u našem jeziku i svakodnevnom govoru vidimo njegovu višeznačnu simboliku koja pokriva različite sadržaje i metaforički odražava razna značenja. Majka se često detetu obraća sa „srce moje”; prijatelj prijatelju „otkriva srce”; nešto nas „dira u srce”; s nekim smo „jedno srce”; zahvaljujemo „od srca”; često nas, i u prenesenom smislu, „zaboli srce”.

Ponašamo se srdačno, srčano, sa srcem ili bez srca; prihvatamo draga srca, možemo biti iskrenog, blagog, ali i tvrda, kamena, čelična srca. Iako se srcem najčešće ljubi ili mrzi, ono takođe pati, nada se, raduje, sluti. Ponekad simboliše zakletvu, ali i narav i karakter, čoveka. Za izraze koji su se u mnogim evropskim jezicima zadržali do današnjih dana kao što su „slomljeno srce”, srdačan – „toplog srca”, bezosećajan – „hladnog srca” i druge, postoje mišljenja koja govore da isti u određenom istorijskom periodu nisu predstavljali samo metafore, već naučna uverenja datog perioda.

Skoro da su neiscrpni načini upotrebe i metaforička značenja srca u današnjoj kulturi. Srcem se doživljava i mašta. Ono oprašta, zavidi, podstiče i zahteva. Različita kulturna okruženja srcu pridaju raznovrsna značenja u zavisnosti od konteksta u kom se ovaj pojam upotrebljava. Francuzi, npr. pamte u srcu (par coeur), Italijani se za nešto brinu u srcu (avere a cuore), Nemci se s rukom na srcu (hand aufs herz) pozivaju na istinu. U raznim naučnim disciplinama srce, u prenesenom smislu, označava izvor radnje i energije, simboliše središte ili važan deo, suštinu neke stvari ili duhovnu fizionomiju osobe.

Srce je danas univerzalni simbol ljubavi i svi znamo kako ono izgleda. Nema osobe na svetu koja ga bar jednom nije nacrtala i poslala nekom koga voli, iskazujući upravo tako svoju ljubav i privrženost. Znamo njegovo značenje, ali obično ne znamo odakle potiče i kako se desilo to da baš taj oblik predstavlja srce kao ljudski organ. Kao što je to slučaj i s mnogim drugim simbolima, postoji nekoliko teorija o poreklu srca kao simbola ljubavi. Jedna od njih sugeriše da se koren simbola srca kakvim ga svi poznajemo nalazi u biljci koja se zove silfion. To je vrsta koja je nekada rasla na području Libije, u blizini nekadašnje drevne grčke kolonije Kirene. Grci i Rimljani su silfion koristili kao začin, lek, ali i kao sredstvo za kontrolu rađanja.17 Njegova zaštitna svojstva pominjana su u spisima antičkih pisaca i pesnika. O popularnosti ove biljke govori i podatak da je ona potpuno nestala već u prvom veku naše ere. Ipak, ostale su brojne slike i dokumenta koja dokazuju da je seme ove biljke oblikom podsećalo na oblik srca. Osim ove teorije, veruje se da srcoliki oblik potiče i od drugih biljaka, kao što su listovi bršljana ili lokvanja.

Drugi smatraju da je ova forma modelovana prema obliku grudi, zadnjice ili nekih drugih delova ljudskog tela.

S vremenom, srce je počelo da se smatra simbolom ljubavi, ali čak ni tad ono nije imalo oblik današnjeg emotikona. Srce je crtano proizvoljno, nekada kao oblik sličan šišarki ili neki nepravilan krug, a ponekad je slikano i naopako. Nepoznavanju anatomije srca značajno je doprinelo izbegavanje obavljanja autopsija. Istorijski posmatrano, ne zna se kada se oblik koji danas postoji ustalio i kako je baš taj oblik izabran, ali je od 13. veka ljudsko srce počelo da se povezuje s ljubavlju. Glavni dokaz za to je francuska priča „Romansa kruške” (Roman de la Poire), gde se u poglavlju pod slovom S pojavljuje slika mladića koji daje devojci srce. Čitaoci ovde mogu videti da je oblik srca sličan šišarki i prikazan naopako, a ne u uobičajenom položaju. Analitičari ovog spisa pretpostavljaju da je predmet koji ljubavnik drži u rukama i pruža svojoj voljenoj njegovo srce, a tu tvrdnju potkrepljuju činjenicom da je deo tog predmeta prikriven, što je za ono vreme bilo karakteristično, jer se nije praktikovalo javno i jasno ispoljavanje emocija.18

Jedna druga teorija smatra da je simbol srca osmišljen po ugledu na medicinske i filozofske spise Galena i Aristotela. Ovi drevni antički mislioci opisivali su ljudsko srce kao organ s tri komore i udubljenjem u sredini. Iz ovakvih opisa su srednjovekovni naučnici pokušali da vizualizuju srce. Na primer, italijanski lekar iz 14. Veka Gvido da Vigevano (Guido da Vigevano) napravio je neke anatomske crteže srca koji su veoma slični opisima koje je dao Aristotel.19 Ovi opisi, uz pretpostavku da je ljudsko srce povezano sa emocijama i ljubavnim zadovoljstvom, transformisani su u oblik srca koji je tako postao simbol srednjovekovne ljubavi.

Ideja srca kao inspiracija duhovnog života javlja se s teološkim poimanjem da je Bog „srce sveta”.20 Čuveni italijanski slikar Đoto (Giotto di Bondone) je 1305. godine oslikao deo kapele Skrovenji u Padovi, u čijem je jednom delu naslikao fresku koja je simbol hrišćanskog milosrđa, na kojoj se srce pruža Isusu.21 Takođe, i ovde srce ima oblik šišarke koja stoji naopako. Pretpostavka je da je Đoto bio pod uticajem ranijih predstava simbola srca koje su se nalazile na slikama iz ranijeg doba. Sve do kraja 14. veka, srce kao simbol se prikazivalo naopako, često proizvoljno, nekada nalik na šišarku ili neki nepravilan krug, da bi se ta tradicija promenila u prvoj polovini 15. veka. Leonardo da Vinči (Leonardo da Vinci) napravio je 1498. prvi tačan crtež ljudskog srca, umesto dotadašnjeg oblika kojim se srce prikazivalo kao borova šišarka.22

Kroz istoriju simbol srca predstavljao je mnogo stvari u različitim kulturama.

U Evropi neke vlastelinske porodice su naređivale da se njihova srca sahrane na različitim mestima – tela su sahranjivana u porodičnim grobnicama, a srca na mestima koja su za njih imala poseban značaj u životu. Na primer, engleski kralj Ričard Lavljeg Srca naredio je da se njegovo srce sahrani u Rouenu, dok se njegovo telo nalazi u Anjou. Ovaj običaj je trajao sve dok Katolička crkva 1311. nije izdala dekret prema kom duša ne živi samo u srcu nego je jednako raspoređena u celom telu. U islamu je srce često predstavljeno kao simbol organa razmišljanja i duhovnog života.23 Mesto gde se duh utiskuje u materiju.

Srce je zapravo više materija, dok su duša i razum duhovni centri.

Jedna od najzanimljivijih pomoćnih istorijskih nauka svakako je i heraldika. Izučavanje grbova i značenja simbola koji su iscrtani na njima i danas je može da nam približi tajne srednjevekovnih moćnika. Značenje bilo kog simbola u heraldici nikada nije jedinstveno, već varira od grba do grba. To je donekle i razumljivo, uzevši u obzir da se na grbovima predstavljaju karakteristike konkretnih ljudi ili porodica. Međutim, simbole nije tako lako protumačiti, a svakako simbol srca spada u takve.

Prema tumačenju velikog broja stručnjaka, srce na grbu najčešće simbolizuje gotovo iste stvari s kojima ga mi danas povezujemo, a to su ljubav, lojalnost ili dobrota. Međutim, heraldičari naglašavaju da simbol srca ponekad nema nikakve veze sa osećanjima.

Ukoliko je srce okruženo plamenom ili trnjem, ono tada nosi religijsko značenje. Jedan od primera upotrebe srca na grbu je grb Danske na kom vidimo tri plava lava okružena srcima. Prema stručnjacima ova srca nisu predstava ljubavi ovog naroda prema lavu kao životinji, već predstavljaju listove lokvanja. Ova tvrdnja ne deluje previše uverljivo, s obzirom na to da su ovi objekti crvene boje i u potpuno istom obliku kao srca, a ne zelene boje i barem donekle stilizovani. Postoje i primeri u kojima su srca predstavljena naopako, u smislu da su dva polukružna dela okrenuta nadole, a špic okrenut ka vrhu. Prema legendi koju iznosi Dejvid Robert Vulten, izvršni direktor Američkog heraldičkog koledža, ovaj motiv izokrenutog srca prvi je na svom grbu koristio Bartolomeo Koleoni.24 On je bio jedan od italijanskih vojskovođa iz 15. veka koji je ovim simbolom želeo da istakne svoju odvažnost. Naime, njegovo prezime ima zvučnu sličnost sa italijanskom reči „koljoni” koja je u kolokvijalnom jeziku oznaka za testise, što je vizuelno bilo prikazano obrnutim srcem. S druge strane, najveći procenat predstava srca ili njegove pozicije u telu čoveka oslikava ljubav prema porodici, državi i Bogu. Jedan od primera ovog tipa s naših prostora je grb Petrovaradina. Ovo staro, utvrđeno mesto u Vojvodini nije imalo svoj grb sve do sredine 18. veka. Tek krajem 1751. godine, Petrovaradin je odlukom Ratnog saveta Beča dobio pravo na upotrebu sopstvenog grba.25 Sastojao se od štita podeljenog u četiri polja. Prvo i četvrto polje imaju zlatnu pozadinu i crnog dvoglavog orla raširenih krila. To je predstavljalo Habzburšku monarhiju. Na drugom polju predstavljen je Sveti Petar, odeven u plavo i ogrnut zlatnim plaštom. U desnoj ruci drži dva zlatna ključa, dok je leva ruka položena na srce. Upravo tu možemo videti simboliku pokazivanja pozicije srca u čovekovom telu kao simbol odanosti. U trećem polju ovog grba su predstavljene golubice – njih pet, kao simbol mira. Na sredini se nalazio manji štit s rukom u oklopu, koja drži sablju. Ovaj simbol je trebalo da opomene sve evenutalne napadače i podseti na teške ratove koji su vođeni oko Petrovaradina.

Zaključak

Mnoge promene desile su se tokom vekova da bi srce kao nedvosmislen simbol ljubavi postao prepoznatljiv tek u 19. veku. Simbol srca je na velika vrata ušao u svakodnevnu neverbalnu komunikaciju među ljudima, čime je i do danas ostao jedan od najpopularnijih univerzalnih znakova sa istim značenjem.

Danas se simbol srca koristi u bilo čemu što ima veze s romantikom i ljubavlju – od čestitki za Dan zaljubljenih, emotikonima, kao opcija lajk (like) na društvenim mrežama, pa do čokoladnih bombonjera. I ne samo to. U modernoj eri simbol srca je dobio još jedno, prošireno značenje. Godine 1986. izašla je prva verzija popularne igrice The Legend of Zelda26 u kojoj se prvi put simbol srca koristio u označavanju preostalog broja života. Od tada se srce često koristi u slične svrhe, dodajući simbolu i značenje zdravlja i života.

Prema modernoj definiciji oblik srca predstavlja grafički znak koji se koristi da izrazi ideju o privrženosti u metaforičkom ili simboličkom smislu, predstavljajući jezgro emocija, privlačnosti i ljubavi.27 Pored toga, srce koje je postalo deo današnje pop-kulture vidimo u američkoj reklami Volim Njujork. Milton Glaser je 1976. Godine umesto reči ljubav upotrebio simbol srca i tako kreirao planetarno prepoznatljiv logotip.28 I ne samo da je postao popularan nego je emotikon srca od tada zvanično postao ekvivalent glagolu voleti. Različite semiotičke forme srca koristimo u svakodnevnom izražavanju, a da nismo svesni njihovog porekla ili načina nastanka. To nam govori upravo u prilog činjenici koliko je srce postalo univerzalni simbol u opšteljudskoj upotrebi, ali i svim podsvesnim značenjima koja mu pridajemo u svakodnevnom govoru. Slično zapažanje možemo izneti i kada je reč o upotrebi simbola srca u heraldici. Danas više ne koristimo grbove porodica, ali koristimo logotipe za kompanije i proizvode na kojima često nalazimo simbol srca čije značenje je isto kao na grbu – želi da prikaže brigu, odanost i ljubav za sve one koji ga koriste. Prikaz pozicije srca na ljudskom telu, koji je nekada označavao odanost, danas se koristi na američkim sudovima gde se jedna ruka postavlja na Bibliju, a druga na srce, čime pojedinac simbolički prikazuje odanost i želju za istinom.

Sve navedeno govori o važnosti i široko rasprostranjenoj upotrebi simbola srca od davnih vremena pa do danas, ali donekle i o njegovoj univerzalnosti, s obzirom na to da u većini slučajeva ono označava ljubav, privrženost i lojalnost.

Jelena Subotić Krivokapić

Visoka medicinska škola strukovnih studija, Beograd, Srbija

1 Subotić Krivokapić, J. (2021) Medijske reprezentacije osoba sa infarktom miokarda, doktorska disertacija, Fakultet za medije i komunikacije, Beograd: Univerzitet Singidunum.

2 Soustelle, J. (2004) Azteci, Čakovec: Zrinski d. d., str. 81–83.

3 Kvint H. F. (2020) Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje. Leksikografski zavod Miroslav Krleža; pristupljeno 8. 8. 2020. http://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=26122

Kosta Bogdanović u knjizi Teorija forme takođe daje određenje pojma znaka, značenja i simbola: „znak je nešto što upućuje na

4 Višeslavcev, B. P. (2008) Srce u hrišćanskoj i indijskoj mistici, Beograd: Logos, str. 35–36.

5 Janjetović, Lj. (2007) „Globalni znakovi i lokalna značenja”, Znakovi i poruke broj I−1, Banjaluka: Komunikološki koledž, str. 48–49.

6 Đokić, R. (2003), Znak i simbol, Beograd: Zavod za udžbenike inastavna sredstva, str. 215.

7 Bogdanović, K. i Burić, B. (1999) Teorija forme, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, str. 130.

8 Isto, str. 145.

9 Krstić, O. (1996) Simboli, znakovi, značenja u kriminalistici, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, str. 12–28.

10 Isto, str. 11.

11 Dženkins, N. (2002) Oblikovanje vizuelnog identiteta, Beograd: Clio, str. 8.

12 Isto, str. 4, 51.

13 Barker, C. and GalasinÂski, D. (2001) Cultural Studies and Discourse Analysis, A Dialogue on Language and Identity, SAGE Publications No. 2, London, Thousand Oaks, New Delhi, pp. 3–22.

14 Chevalier, J. i Gheerbrant, A. (1987) Rječnik simbola, Rijeka: Tiskara Rijeka, str. 156–162.

15 Jung, C. G. (1974) Čovjek i njegovi simboli, Zagreb: Mladost, str. 20–21.

16 Isto, str. 21–25.

17 Šimundža, D. (1991) Antropološka značenja i simbolika srca, Zagreb: Crkva u svjetu, str. 252–253.

18 Messire, T., Thibaut, B. ut Marchello-Nizia, C. (1984) Le roman de la poire, Publications de la Société des anciens textes français, Paris, A. et J. Picard, pp. 153–162.

19 Ieva di A., Tshabitscher M., Prada F., et al. (2007), The neuroanatomical plates of Guido da Vigevano, https://www.researchgate.net/publication/5884908 , pristupljeno 10. 8. 2020.

20 Isto, str. 16, 253.

21 https://www.khanacademy.org/humanities/ap-art-history/early-europe-and-colonial-americas/medievaleuropeislamic-world/v/giotto-arena-scrovegni-chapel-padua-c-1305-part-1-of-4 pristupljeno 10. 8. 2020.

22 Maghawry el M., Zanatta, A. and Zampier, F. (2014) ʼThe discovery of pulmonary circulation: From Imhotep to William Harveyʼ, Global Cardiology Science and Practice No. 31, A Quatar foundation academic journal, p. 117.

23 Isto, str. 16, 157.

24 Grundhauser, E. (2017) ʼIn Heraldry, Hearts Can Symbolize Everything From Lily Pads to Testiclesʼ. Atlas Obscura.

25 Šeguljev, N. (2020) Grb Petrovaradina. World press.

26 https://www.zelda.com/ pristupljeno 10. 8. 2020.

27 Klajn, N. (2003) No logo, Beograd: Samizdat, str. 276.

28 https://www.creativereview.co.uk/i-love-ny-logo/ pristupljeno 10. 8. 2020.

LITERATURA:

Barker, C. and GalasinÂski, D. (2001) Cultural Studies and Discourse Analysis, A Dialogue on Language and Identity, SAGE Publications No. 2, London, Thousand Oaks, New Delhi, pp. 3–22.

Bogdanović, K. i Burić, B. (1999) Teorija forme, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.

Višeslavcev, B. P. (2008) Srce u hrišćanskoj i indijskoj mistici, Beograd: Logos, str. 35–36.

Grundhauser, E. (2017) In Heraldry, Hearts Can Symbolize Everything From Lily Pads to Testicles, Atlas Obscura.

Đokić, R. (2003) Znak i simbol, Beograd: Zavod za udžbenike inastavna sredstva.

Janjetović, Lj. (2007) „Globalni znakovi i lokalna značenja”, Znakovi i poruke broj I−1, Banjaluka: Komunikološki koledž, str. 48–49.

Jung, C. G. (1974) Čovjek i njegovi simboli, Zagreb: Mladost, str. 20–21.

Klajn, N. (2003) No logo, Beograd: Samizdat.

Krstić, O. (1996) Simboli, znakovi, značenja u kriminalistici, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, str. 12–28.

Kvint, H. F. Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje. Leksikografski zavod Miroslav Krleža, 2020. Pristupljeno 8. 8. 2020; http://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=26122

Leva, di A., Tshabitscher, M. and Prada, F., et al. (2007) The neuroanatomical plates of Guido da Vigevano, https://www.researchgate.net/publication/5884908 , pristupljeno 10. 8. 2020.

Maghawry, el M., Zanatta A. and Zampier, F. (2014) ʼThe discovery of pulmonary circulation: From Imhotep to William Harveyʼ, Global Cardiology Science and Practice No. 31, A Quatar foundation academic journal.

Messire, T., Thibaut, B. Et Marchello-Nizia, C. (1984) Le roman de la poire, Publications de la Société des anciens textes français, Paris, A. et J. Picard, pp. 153–162.

Soustelle, J. (2004) Azteci, Čakovec: Zrinski d. d., str. 81–83.

Chevalier, J. i Gheerbrant A. (1987) Rječnik simbola, Rijeka: Tiskara Rijeka, str. 156–162.

Dženkins, N. (2002 Oblikovanje vizuelnog identiteta, Beograd: Clio.

Šeguljev, N. (2020) Grb Petrovaradina, World press.

Šimundža, D. (1991) Antropološka značenja i simbolika srca, Zagreb: Crkva u svjetu, str. 252–253.

Internet linkovi:

https://www.creativereview.co.uk/i-love-ny-logo/ pristupljeno 10. 8. 2020.

https://www.khanacademy.org/humanities/ap-art-history/early-europe-and-colonial-americas/medievaleurope-islamic-world/v/giotto-arena-scrovegni-chapel-padua-c-1305-part-1-of-4 pristupljeno 10. 8. 2020.

https://www.zelda.com/ pristupljeno 10. 8. 2020.