„Onaj ko istinski putuje primećuje da ga nove stvari na koje nailazi neprestano podsećaju na one za koje misli da ih je ostavio za sobom. Što znači da onaj ko putuje uvek pomalo ostaje kod kuće.“
Ovo kaže veliki putnik i veliki pisac Stefan Hertmans u ovim filozofsko-književno-putopisnim autobiografskim esejima o životu ljudi i životu gradova, i onih pomalo skrajnutih kao što su Trst, Drezden i Bratislava, i onih koji su centri velikih zbivanja – Beč, Marsej, Sidnej, Amsterdam. U svakom gleda oko sebe širom otvorenim očima putnika, a ljudi koje vidi su prolaznici, saputnici, vodiči, a i oni kojih više nema, pisci koji su ostavili trag u nekom gradu i koje je obeležio neki grad. Svuda se oseća kao stranac i gubi se da bi ponovo našao sebe, bogatiji doživljajima i iskustvom, otkrićima koja mu je omogućila „arehologija ulica i lica“. U gradskim ambijentima otkriva sasvim neočekivana mesta – lavirint unutrašnjih prolaza u Bratislavi, groblje samoubica na periferiji Beča, – a ono što je o nekom gradu poznato gleda iz neuobičajenog ugla – vremenskog, prostornog, književnog, nostalgičnog… Čitalac neizostavno oseća da bi sve što je pisac doživeo voleo da jednom vidi rođenim očima.
radovi nisu turistički vodič, nego niz putopisnih eseja u kojima Hertmans svako mjesto promatra kroz prizmu sjećanja, književnih asocijacija i ličnih trauma. On ne opisuje samo arhitekturu ili znamenitosti, već emocionalnu atmosferu koju grad nosi – mirise, boje, zvuke, ali i sjenke historije.
Knjiga pokriva više desetina gradova — od Trsta i Beča, preko Bratislave, Marseja, pa sve do Sidneja. Svaki esej je istovremeno i psihogeografska mapa — piščeva introspektivna potraga za onim što se krije iza fasada i urbanih klišeja.
Motiv koji se ponavlja: putovanje je uvijek i povratak — ono što otkriješ u novom prostoru, podsjeća te na izgubljene ili potisnute dijelove sebe.
Primjer jednog eseja — “Beč”
U bečkom eseju, Hertmans opisuje groblje samoubica na periferiji grada.
- To nije mjesto iz turističkih vodiča, već skrivena tačka koja za njega simbolizira mračnu podlogu urbane elegancije.
- Dok hoda tihim, zapuštenim stazama, prisjeća se historije Beča — grada u kojem se isprepliću dekadencija i okrutnost, od carevinske raskoši do mračnih poglavlja 20. vijeka.
- Grad se otkriva kao prostor dvojnosti: istovremeno mjesto kulturne veličine i tihe tragedije.
Ton i stil
- Lirski, fragmentaran, s puno intertekstualnih referenci na umjetnost, muziku, filozofiju.
- Piščevo putovanje nikad nije “objektivno” — on stalno upisuje svoje lične priče u prostore kroz koje prolazi.
- Nema jasne fabule; knjiga se čita kao mozaik impresija i priča.
Esej: Beč
- Uvodna atmosfera: Hertmans hoda pustim okolnim ulicama, posmatra napuštene grobljanske ploče. Njegov pogled otkriva skriveni Beč — ne onaj turistima poznat, već grad mrtvih i zaboravljen, mesto prekida i tihe tragedije.
Reference: autor često bira gradske margine poput groblja samoubica koje posmatra kao mesto mračne sednice urbane elegancije - Kontrast između fasade i prošlosti: Dok Beč može delovati kao eleganti kulturni centar, Hertmans otkriva njegove ožiljke — slojeve istorije koji se provlače ispod glamura. Utiče ga spoj raskošne arhitekture i smrti koja ne može biti zaboravljena.
- Introspektivni ton: Grad ne samo da budi sećanja — već poziva i na unutrašnju refleksiju. Za Hertmansa, nova mesta ne čine da nestanu stara. Umesto toga, njegova refleksija dolazi iz vraćanja unazad, ponovnog susreta sa sobom.
Centralna misao: “Onaj ko istinski putuje primećuje da ga nove stvari na koje nailazi neprestano podsećaju na one za koje misli da ih je ostavio za sobom…” - Stil pisanja: Lirski, fragmentaran i vizuelan. Hertmans koristi arheološki pristup — istražuje grad poput arheologa: otkriva slojeve, šifre i tragove koji u sebi nose priče i identitete.
Šta čini ovaj esej zanimljivim?
| Element | Opis |
|---|---|
| Tajna perspektiva | Umesto znamenitosti, fokus je na mestima koja većina ne primećuje — poput zapuštenih grobalja. |
| Slojevi značenja | Beč nije samo arhitektura — grad je simbol istorije, eksperimenta i ličnog pamćenja. |
| Filozofska rezonanca | Putovanje je unutrašnja promena — novi grad ne briše stare identitete, već ih prepliće s novim. |
Stefan Hertmans (Gent, 1951) je flamanski pisac (piše romane, priče, eseje, pesme, pozorišne komade) i profesor na Akademiji lepih umetnosti u Gentu. Dobitnik je najznačajnijih književnih nagrada u Belgiji i Holandiji, i prevođen je na više jezika.
