Botomorova studija Elite i društvo predstavlja kritičko razmatranje problema vladajuće elite u političkoj teoriji i u stvarnosti savremenog društva. U njoj Botomor vrši analize na dva međusobno povezana plana: sa jedne strane, on pokazuje genezu, ideološke korene i smisao teorija o vladavini elita; a, sa druge, on ispituje promene u socijalnoj stratifikaciji modernog društva, nastojeći da utvrdi koliko jačanje društvenog položaja i uticaja takvih društvenih slojeva, kao što su intelektualci, menadžeri i birokrati, vodi zaista ka vladavini elita. Prateći genezu reči elita, od opisivanje robe izuzetne finoće u sedamnaestom veku, preko njene primene na udarne vojne jedinice ili više rodove plemstva, pa sve do njene široke upotrebe u konzervativnim sociološkim teorijama kraja devetnaestog i prve polovine dvadesetog veka, Botomor kritikuje Paretovu i Moskinu koncepciju „vladajuće elite“ i „političke klase“, naročito njen konzervativni naboj. Pokazujući kako se taj pojam razvijao kod docnijih teoretičara, koji su pod elitom podrazumevali grupe zanimanja koje, iz bilo kojih razloga, imaju visok status u društvu, Botomor ističe da bi kritička upotreba ovog pojma mogla da bude plodotvorna za analizu političke strukture i političkih odnosa savremenih društava. Sa tog stanovišta, on posvećuje posebnu pažnju analizi položaja „političke elite“ u raznim tipovima savremenih društava. Odlikujući se trezvenošću i racionalnošću,Botomor odbacuje sva prethodna shvatanja elite, izuzev delimično Milsovog, prihvatajući ovaj pojam samo kao pomoćno sredstvo konkretne sociološke analize određenih društava. U tome je i najveća vrednost njegove „radikalne“ sociologije, mada je ona u znatnoj meri ostala zatočenik utopijskog ideološko-vrednosnog koncepta razvoja društava u budućnosti.
Milan Tripković
Tomas Botomor (Thomas Tom Bottomore,1920-1992) je studirao na Londonskoj školi za ekonomiju (London School of Economics), gde je diplomirao i magistrirao. Od 1943. do 1947. godine služi u britanskoj armiji (Nottinghamshire and Derbyshire Regiment) u Indiji. Nakon Drugog svetskog rata vraća se studijama i 1951/52. godinu provodi u Parizu. Nakon provedene školske godine u Parizu vraća se u Londonsku školu za ekonomiju gde dobija mesto predavača sociologije (od 1953. do 1964. godine). U istom periodu bio je jedan od urednika poznatog časiopisa Current Sociology i od tog vremena Botomorovo ime će se nalaziti u uredništvu značajnih socioloških i politikoloških časopisa, od kojih treba naglasiti i European Journal of Sociology, 1960–1973. U periodu od 1965. do 1967. godine bio je profesor sociologije i istovremeno šef Departmana za antropologiju na Simon Frejzer univerzitetu u Vankuveru (Simon Fraser University, Vancouver); profesor sociologije na Univerzitetu u Saseksu od 1968. do 1985, te, konačno, na istom univerzitetu, profesor emeritus od 1985. Pored akademske karijere, njegov istraživački i uređivački aktivizam rezultirao je brojnim publikacijama: Classes in Modern Society Ampersand, London, 1955); Critics of Society: radical thought in North America (George Allen and Unwin, London, 1967); Élites and Society (Watts and Co., London, 1964); Sociology: A Guide to Problems and Literature (George Allen and Unwin, London, 1962); Sociology as Social Criticism (Allen and Unwin, London, 1975); Citizenship and Social Class (Pluto Press, London, 1992); A History of Sociological Analysis (Heinemann Educational, London, 1979); Marxist Sociology (Macmillan, London, 1975); Theories of Modern Capitalism (Allen and Unwin, London, 1985); The Frankfurt School (Horwood, Chichester, 1984); Sociology and Socialism (Wheatsheaf, Brighton, 1984); Between Marginalism and Marxism (St. Martins, New York, 1992); Political Sociology (Pluto, London, 1993); Economic Sociology of J. A. Schumpeter (Harvester Wheatsheaf, London, 1992); The Socialist Economy; Theory and Practice (Harvester Wheatsheaf, London, 1990). Pored ovih dela, Botomor je bio i urednik mnogobrojnih dela, od kojih se izdvajaju: Selected writings in Sociology and Social Philosophy (Penguin Books, Harmondsworth, 1963); Max Weber and Karl Marx (Allen and Unwin, London, 1982); The Blackwell Dictionary of Twentieth Century Social Thought (Blackwell, Oxford, 1993). Bio je član britanske Laburističke partije.
Izvod iz djela:
U onim zemljama koje su danas još uvek pod kolonijalnom upravom
obično se priznaje da strani upravljači ne mogu da učine mnogo
više nego da pripreme uslove za ekonomski rast koji nove elite posle
postizanja nezavisnosti mogu samo energično da produže.
Uloga
dinastičkih elita – bez obzira na to da li one potiču od
zemljoposedničke ili trgovačke aristokratije – isto je tako
ograničena.
U onim zemljama koje su danas još uvek pod kolonijalnom upravom
obično se priznaje da strani upravljači ne mogu da učine mnogo
više nego da pripreme uslove za ekonomski rast koji nove elite posle
postizanja nezavisnosti mogu samo energično da produže.
Uloga
dinastičkih elita – bez obzira na to da li one potiču od
zemljoposedničke ili trgovačke aristokratije – isto je tako
ograničena. U nekoliko zemalja Srednjeg istoka i Latinske Amerike
elite ove vrste pokušavale su, ponekad pod stranim pritiskom, da
odozgo sprovedu društvene i ekonomske promene, ali su njihove akcije
bile ozbiljno ograničene interesom koji one kao klasa imaju da održe
postojeće društveno stanje. Da bi uspešno izvele svoju politiku
reforme, one bi trebalo da dozvole i da ohrabruju daleko veću
socijalnu mobilnost, da brzo prošire obrazovanje i da svoju poziciju
elite učine lakše pristupačnom pojedincima i grupama iz nižih
slojeva društva. Podleže sumnji da li one to mogu da učine u onim
razmerama i sa onom brzinom koje su nužne da bi se zadovoljili bitni
zahtevi za ekonomskim rastom i podizanjem životnog standarda, ili da
bi se suzbio uticaj novih elita koje se takmiče s njima za podršku
u masama.
Tri druge elite koje sam pomenuo igraju daleko
značajniju ulogu u većini nerazvijenih zemalja. Srednje klase kao
celina utiču na ekonomski razvoj ne samo doprinosom svojih
specijalnih znanja, već i svojom opštom opredeljenošću za moderni
način života. U različitim tipovima nerazvijenog društva
različite grupe unutar srednjih klasa mogu imati više ili manje
dominantan uticaj. U većini nekadašnjih kolonijalnih zemalja Azije
i Afrike srednje klase su se stvarale uglavnom putem sistema
obrazovanja i administracije koje su uvele vladajuće kolonijalne
vlasti, kako se to naročito jasno može videti u slučaju Indije.
Indijski istoričar B. B. Misra u svome dobro dokumentovanom prikazu
porasta srednje klase primećuje da „glavninu indijskih srednjih
klasa čini inteligencija – državni činovnici, drugi plaćeni
službenici i članovi učenih profesija“. Osnovni razlog za
dominaciju inteligencije u srednjim klasama bio je nedostatak prilike
za stvaranje domorodačke poslovne klase, što je bilo uslovljeno
niskom stopom ekonomskog rasta i privilegovanim položajem pripadnika
nacije kolonijalne sile u malom sektoru moderne industrije i
trgovine. Dominacija srednjih klasa, zvanih „bele kragne“, nije
bila pogođena političkom nezavisnošću ovih zemalja pošto je
planiranje ekonomskog rasta i koncentracija napora na javna više
nego na privatna preduzeća pružala malo prostora za razvitak klase
privrednika (biznismena).
S druge strane, u zemljama Latinske
Amerike i Srednjeg istoka klasa poslovnih ljudi se stvorila mnogo
ranije i ona je činila važan deo srednjih klasa. Zbog svega toga to
u današnje vreme nije naročito efikasna elita. Ekonomska situacija
u većini zemalja Latinske Amerike stalno se pogoršavala od 1958,
dok je stanovništvo kontinualno raslo, i ova okolnost, zajedno sa
povezanošću između latinoameričkog biznisa i severnoameričkih
firmi koje imaju veliki udeo u industriji sirovina i koje su u
prošlosti bezobzirno eksploatisale prirodne rezerve i izvozile
profit, dovele su do diskreditovanja poslovne elite. Opozicija prema
poslovnoj eliti i prema severnoameričkim poslovnim interesima dobila
je dalji podsticaj kubanskom revolucijom i, bez obzira na sumnje koje
je izazvala evolucija političkih doktrina i akcija Fidela Kastra,
jasno je da se nove elite, koje su se opredelile za socijalističko
planiranje, brzo razvijaju u celoj Latinskoj Americi.
Unutar
srednje klase, „belih kragni“, u većini nerazvijenih zemalja
najvažnija grupa je grupa visokih državnih činovnika koji imaju
izvanredne odgovornosti i stiču izvanrednu moć u uslovima u kojima
se ekonomsko i socijalno planiranje preduzima u tako velikim
razmerama. Po mnogo čemu državni činovnici su za ekonomski razvoj
mnogih nacija u dvadesetom veku ono što su bili kapitalistički
preduzetnici za ekonomski razvoj zapadnih društava u osamnaestom i
devetnaestom veku. Ali bez obzira na sav njihov značaj njihova moć
je daleko ograničenija. Kapitalistički preduzetnici su bili
nezavisna klasa čiji se uticaj širio kroz državu i administraciju,
dok su činovnici podređeni političkim vođama; kao i u
industrijski razvijenim društvima, i u nerazvijenim zemljama ne
postoji menadžerska ili birokratska revolucija.
Politička
elita je ta koja je u nerazvijenim zemljama bila presudna u
odlučivanju puteva njihovog razvoja. Poreklo ove elite može se naći
u najvećem broju slučajeva u jednoj ili drugoj odranije pomenutih
grupa – nacionalističkih vođa i revolucionarnih intelektualaca –
koje su u nekim slučajevima povezane ili se mešaju jedna s drugom.
U skoro svim azijskim zemljama intelektualci su imali značajnu ulogu
u borbi protiv kolonijalne vladavine. Studenti univerziteta su često
bili udarna grupa pokreta za nezavisnost, a oni koji su studirali u
inostranstvu stvarali su ili su pomogli stvaranju novih
nacionalističkih partija.
https://www.danas.rs/vesti/drustvo/srednje-klase-biraju-moderan-nacin-zivota/
