(Kokan Rakonjac, Marko Babac, Živojin Pavlović, omnibus, Jugoslavija 1963.)
“Ljubav”, “Srce” i “Obruč” su tri priče ispričane u ovom značajnom domaćem crnotalasnom omnibusu, koji naš stalni saradnik Marko Kostić preporučuje kao film dana.
Omnibus crnog talasa koji su režirali Živojin Pavlović, Marko Babac i Kokan Rakonjac, ujedno je jedini zvanično zabranjeni film u istoriji Jugoslavije – odluku je 1963. doneo Okružni sud u Sarajevu, na predlog producenta – “Sutjeska filma”.
Prateći likove pritisnute kolektivnom depresijom i obuzete urbanom melanholijom, ova psihološka drama otuđenje u socijalističkom društvu predstavlja ne samo kao socijalni problem, već kao poetsku estetizaciju gradskog razmišljanja i ponašanja. Polazeći od ideje da urbani mentalitet ne znači ljubav prema gradu, već naprotiv liberalnu mogućnost da se sopstveni grad mrzi, ovi autori ispoljavanjem animoziteta prema Beogradu, zapravo ga uzdižu na nivo prave metropole.
Otkrivajući nove ambijente starih lokacija Beograda, “Grad” je jedan od prvih domaćih filmova koji se bavi predgrađem kao metaforom alternativne kulture. Tumačeći fenomen suburbije, manje u urbanističkom a više u simboličkom smislu, ova tri reditelja nalaze skrivene ćoškove svog grada u produženim pauzama socijalističke svakodnevice.
Ključno pitanje ipak je – zašto je ovaj film bio zabranjen? U njemu nema eksplicitnih političkih, niti eksplicitnih seksualnih poruka. Nameće se zaključak da je ovaj film zabranjen zato što je imao drugačiji odnos prema stvarnosti, a ne zato što je kritikovao politički establišment države.
Naša država prevazišla je ovakvu vrstu cenzure ali to ne znači da razni oblici kulturne diskriminacije ne postoje i danas. Razlika je u tome što je važeća dogma tog vremena tada bila određena političkim, a danas najpre ekonomskim kriterijumima. Sličnost bi se mogla pronaći u pretpostavci da su tada društvom upravljali ideolozi lišeni novih ideja, a danas materijalisti lišeni poznavanja svoje materije. Ali ako zanemarimo zvanične kriterijume i tumačenja, ostaje utisak da oni koji su film zabranili nisu to uradili zbog bezbednosti države, već zbog činjenice da su se autori filma Grad u državni sistem kao i njegovu bezbednost razumeli bolje od predstavnika vlasti i ostalih nadležnih autoriteta.
Marko Kostić
