Filozofija palanke (8)
Filosofija palanke je filosofija zatvorenog kruga koji nigde i ni u čemu ne dopušta otpadništvo, potpuno usamljavanje bez koga nema tvoraštva koje i nije drugo nego građenje subjekta u njemu samom, uvek linijom negacije onoga što jeste, ali negacije koja ne završava na samoj sebi već je suštinski afirmacija, uspostavljanje subjekta. U tom smislu, ona je filosofija ovog doslednog determinizma, koji ne poznaje nikakav slučaj, i koji će da porekne svaki slučaj podvodeći ga pod određenu normativnu vrednost, i filosofija racionalizma, jer je filosofija duha palanke kao javnog duha koji se prostire svuda, kome je sve pristupačno, za koga nema i ne može biti tajne. Kolektivizam duha palanke, koji je i prostorni i vremenski (i koji se izražava, pre svega obogotvorenjem jednog životnog stila), a izražava se težnjom preživljavanja (metodom uopštavanja svega pojedinačno-smrtnog, pojedinačno-propadajućeg), nužno vodi i ovom determinizmu bez koga nema sigurnog izvora uopštavanja i, uopšte, opštosti, i ovome racionalizmu, bez koga nema uvida u sve, pa samim tim i potrebnog dejstva ovog kolektivizma.
Racionalizam je ovde u funkciji kolektivizma isto kao i determinizam.
On je pre svega ne-noć, podržavanje načela Dana kao načela Javnosti.
On je protivan Noći kao Tajni (noćnoj tajni), jer je protivan svakoj izrazitoj subjektivnosti koja je, međutim, nezamisliva bez Tajne. U tome smislu, filosofija palanke je nužno filosofija naivnog realizma; svuda tamo gde se taj naivni realizam koleba, kao da se koleba i ona sama, ili, još tačnije, kao da je sam duh palanke bačen u kolebanje. Naivni realizam, ili „smisao za stvarnost”, za ono što se može pozitivno proveriti, što je na liniji jednoga sasvim primitivnog pozitivizma, jeste posvećivanje u Dan, odbrana Dana od Noći, koja izmiče ovome pogledu, kao što izmiče dubina bića. Otuda, ova filosofija ne može biti filosofija mistička niti filosofija ljubavi. Ona ne dozvoljava nikakvu transformaciju činjenica, a još manje njihovu sublimaciju ili simbolizaciju, i to ne samo zato što nudi već gotova rešenja, kao filosofija završenog sveta kojim smo, bez ostatka, obuhvaćeni potpuno i savršeno determinisani, već i zbog toga (a od ovoga neodvojivo) što svako takvo preobražavanje činjenički-proverljivog samo sobom znači stvaranje subjekta (tog preobražavanja) i njegovo izmicanje u Noć neproverljivosti, u nedostižnost „problematičnog” i zbog toga tajanstvenog.
Misterija nije svojstvena filosofiji palanke. Duh palanke, da bi se održao, ne služi se misterijom sveta kome pripada. On čak ne voli ništa Što je nedokučeno. On je za „efikasnost”, za „prirodnost” stava koji bi bio iskustvom potvrđen, na liniji normativnosti u koje je to iskustvo (nad-vremeno) ugrađeno, ali i na liniji mogućnosti apsolutnog prostiranja jedinstvenog duha palanke. U tom pogledu on pristaje i na najteže činjenice, pa i na one koje mogu neposredno da govore protiv njega i sveta iz koga izvire i na kome se zasniva, ukoliko ima da bira između tih činjenica kao činjenica Dana i Noći kao tajanstva otvorenog, kao pukotina usred njegovog kolektivno-racionalističkog bića, vernog činjeničnosti Dana. Okrenut protiv pojedinačnosti kao ne-kolektivne i protiv-kolektivne, on je okrenut protiv svake misterije: Tajna je sa njime nespojiva. On ide u tome dotle da radije prihvata i optužbe protiv sebe samog (a ne samo protiv svog-ne-svog sveta), ukoliko te optužbe ostaju u sferi determinizma i empirizma, u sferi racionalizovanih činjenica koje se daju uvidu, koje izgrađuju Dan kao jedino ,,vreme” i jedini „prostor” duha palanke, nego što prihvata misteriju. Jezik politički, kao jezik Dana, njemu je neuporedivo bliži od jezika misterije.
Filosofija palanke, koja je filosofija van-subjektivnosti, jeste filosofija neprestanog upućivanja na realizam. Duh palanke doziva realizam po dve linije: 1) po liniji van-subjektivnosti onoga ko mu se posvećuje (pogotovo što je to deterministički realizam, kojim se subjekt sam oglašava kao tuđa žrtva, pa time i kao objekt) i 2) po liniji vernosti Danu, a protivljenju Noći, koja je misterija, i kao takva pauza u znanju Dana, pauza u svetu palanke, u svevlasnom njenom duhu.
Filosofija palanke dozvoljava, pa ponekad i podstiče, čak i onaj realistički determinizam koji nastaje subjektovim traženjem krivca za svoju sopstvenu van-subjektivnost u drugome, dakle izvan sebe, pa čak i u samome svetu palanke, jer se ovim determinizmom koji se zasniva na sistemu eksteriorizacije sopstvenog zla subjekta u van-sebni svet, produžava (i slavi) nad-moć tog sveta nad subjektom, jer se njime ovaj subjekt-objekt palanke još dublje učvršćuje u njegovoj svesti da je objekt i, najzad, jer se on zadržava u Danu a uskraćuje Noći. Empirizam i primitivno-racionalistički (zdravo-razumski) determinizam filosofije palanke, zasnovani su na van-subjektivnosti, na objektiviranju (pretvaranju u objekt) samoga subjekta, u smislu njegovog neprestanog držanja u vlasti kolektivizma „stila”, i, nerazlučivo od toga, na potrebi apsolutnog uvida u sve, jedne apsolutne kontrole i cenzure koja zahteva svetlost Dana. Otpadništvo je otpadništvo Noći, otpadništvo koje „računa” podjednako dobro i sa misterijama lične mitologije, i sa Erosom, i sa filosofijom drugoga stila, pa čak i sa religijom.
Filosofija palanke je normativistička i normativna, nad-lična i ne-lična filosofija, i u tome smislu ona normativnost traži i stvara svuda, pretvarajući sve u stvar norme, zatvarajući svaku stvar u čvrste oblike normativnosti, pa i samu religiju. Ako determinizam filosofije palanke nužno mora da pređe i u teizam, u učenju o Bogu krvniku kao vrhovnome nad-ja (u koje nas, inače, kao samo nad-ja posvećuje duh palanke, roditeljsko-rodbinski duh preživljavanja u koji se utapa pojedinac), taj teizam ostaje, gotovo redovno, u sferi doslednog racionalizma koja operiše pojmovima a odbija svaki intuicionizam. Bog je, takođe, jedna norma, jedna vrednost duha palanke kao duha ovoga opšteg nad-ja; ma koliko se ovaj duh pozivao na boga kao na vrhovnu volju, dajući mu svako „prvenstvo”, on od boga stvara samo svoju funkciju time što ga zadržava u sferi racionalno-pojmovnoj. On je „prvi izvor”, „svevideći” i „sveznajući”, onaj koji zna a o kome se ništa ne može znati. On je nad nama, i u tom smislu i iznad naših moći znanja, a naše je da sledimo i izražavamo njegovu volju a ne da pokušavamo da ga saznamo, da se pitamo o njemu, da opštimo sa njim. Duh palanke je u sferi religijskoj duh normativnog boga, i to pretežno u etičkom smislu, a znatno manje u smislu spekulativnom (najmanje u smislu mističkom), po onoj nužnosti po kojoj on moralni stav pretpostavlja i suprotstavlja filosofskom duhu, ali i zato što, kao duh opštosti, on traži jednog opšteg, normativnog i normiranog boga, sa kojim se ne može opštiti (zbog njegove uopštenosti), i sa kojim se ne sme opštiti, jer lično opštenje, kao mogućnost ličnog boga, znači otpadništvo od duha palanke. Misticizam, kao stvar ličnog opštenja, nespojiv je sa normativno-racionalističkim, zdravo-razumskim, „trezvenim” duhom palanke, pa je otud ovaj normativni teizam, daleko više etički nego spekulativno-metafizički (a najmanje mistički), skroz „pozitivan” i pozitivno (pozitivistički) dnevan, u svojoj suštini jedan ateizam, i to ateizam kojim filosofija palanke potvrđuje da je bog za nju samo funkcija, stavljena u službu njenih normi, bog „socijalnog” života, bog Dana a ne bog Noći. U svojoj zaverenosti protiv Noći, ona se okreće i protiv boga. Bog je zatvoren u normu, on je kategorija; lišen ovako Noći, on je jedan paradoksalni „racionalistički” bog koga uništava dnevno svetio empirizma, jedan nemogući, „racionalizovan” bog nemogućeg (jer racionalizovanog) subjekta.
Radomir Konstantinović
Nastaviće se
