Filozofski fragmenti II
Priredio: Dejan Aničić
Adorno, Altiser, Blanšo
Derida, Habermas, Lakan
Levi-Stros, Laklau, Luman
Makijaveli, Marks, Markuze
Ruso, Tugendhat et cet.
“Filozofski fragmenti II“ najvećim su delom posvećeni evropskoj levici, tradicionalnoj, socijalnoj i tzv. “kulturnoj“ i “postideološkoj“ levici; sadrže najrazličitije tekstove od onih o Marksu, preko onih o Adornu i Altiseru, do tekstova o Deridi i Lakanu. Veliki broj članaka u zborniku objavljen je u protekle dve godine u nedeljniku NIN.
Predgovor
Poput zbirke „Fragmenta philosophica I”, i ovaj drugi tom većim delom čine tekstovi objavljivani u NIN ovoj nedeljnoj rubrici „Global Village”, koja je u ovom nedeljniku redovno izlazila više od dve godine (tačnije od 7. 6. 2007. do 5.11. 2009), i manjim delom tekstovi iz drugih rubrika („Feljton”, „Društvo”). Raznovrsnost tema u tekstovima i njihova brojnost predstavljaju za sastavljača gotovo uvek kako bi Nemci zgodno rekli „Qual der Wahl” („muku izbora”), i bez „muke”, u tom smislu, nije prošao ni odabir za ovu zbirku. Ipak, dve teme ili događaji iz 2008. i 2009. olakšali su pravljenja izbora i nametnuli problematiku koja u izvesnoj meri dominira u ovoj kompilaciji temu levice. Obeležavanje četrdesetogodišnjice evropskog studentskog bunta iz 1968. i ekonomski krah iz 2008. i 2009. aktualizovali su, svaki na svoj način, političku levicu, ponovo postavivši pitanje o njenoj ulozi, istorijskom i savremenom identitetu, njenoj poziciji u modernom svetu i nadi koja se u nju, ma koliko ona velika bila, još uvek polaže. Otuda „Filozofski fragmenti II” sadrže tekstove o ključnim imenima u istoriji evropske levice, kako one tradicionalne, „socijalne” levice, tako i one tzv. „kulturne” ili „postideološke” levice; od tekstova o Marksu, preko onih o Adornu i Altiseru, do tekstova o Deridi i Lakanu.
Čvrsti i stabilni identiteti ne postoje, kažu društveni konstrukcionisti, oni su kao takvi samo oveštala metafizička fiksacija. Ova teza se na primera istorijskog trajanja levice uistinu da izuzetno lako verifikovati. Politički ciljevi levice, metode borbe i borbena polja, mete napada i ciljevi odbrane, razlikovali su se od vremena pre Marksa i nakon njega, od vremena pre Frojda i nakon Markuzea. U ovoj zbirci zastupljeni su gotovo svi važni akteri u preobražaju tradicionalnih preokupacija i stavova intelektualne levice koje se nazire 50ih, i utemeljuje u Zapadnoj Evropi i Americi 60ih godina prošlog veka.
U eseju „Kulturna levica” Ričard Rorti oporo opisuje salto natale „kulturne levice”1 i njen karakter kakav se uobličavao 60ih u Americi: „S delimičnom zamenom Frojda za Marksa kao izvorom društvene teorije, sadizam je, umesto sebičnosti, postao glavna meta levice. Naslednici Nove levice iz 60ih, stvorili su, u okviru univerziteta, kulturnu levicu. Mnogi pripadnici ove levice su se specijalizovali u onome što zovu „politika razlike” ili „identiteta” ili „priznavanja”. Kulturna levica više misli o stigmi nego o novcu, više o dubokim i skrivenim psihoseksualnim motivacijama nego o plitkoj i očiglednoj pohlepi”2. Rorti Američkoj kulturnoj levici zamera, izmeu ostalog, i neprestano nametanje krivice Amerikancima od Vijetnamskog rata naovamo3, zanemarivanje brige o alternativama tržišnoj ekonomiji ili problema udruživanja političke slobode sa centralizovanim donošenjem ekonomskih odluka, gubljenje interesa za sindikate i uopšte bavljenje teorijom, a ne praktičnim pitanjima4.
Postoji više razloga koji su prevashodno 60ih uslovili preusmeravanje pažnje levih intelektualaca sa „novca na stigmu”, odnosno na društvene grupe koje nisu ponižene samo zbog svog socijalnog statusa. Sam Rorti navodi da su Frojdovi uvidi da će ugnjetavanja i sadizma biti i kada svi budu bogati, jer oni imaju dublje korene nego ekonomska nesigurnost igrali važnu ulogu u tome da se na do tada zanemarene nejednakosti i diskriminacije (u odnosu na žene, crnce, strance i razne druge više ili manje marginalne društvene grupe), počne gledati drugačije, odnosno da se te diskriminacije ne posmatraju samo kao propratni efekti ekonomske nepravde i eksploatacije, nakon čijeg ukidanja će i one po automatizmu nestati. Herbert Markuze će, štaviše, upravo u marginalnim grupama i radikalnim studentima prepoznati revolucionarne subjekte, što proleterijat više nije, budući da mu je pozni kapitalizam anestezirao nezadovoljstvo lukavim manipulacijama ljudskim potrebama, sredstvima komunikacije, jezikom i mišlju, time što im je, izmeu ostalog, stimulisao trivijalne, materijalne želje, koje je lako zadovoljiti i integrisao ga u buržoaske institucije. Markuzeova uticajna studija „Čovek jedne dimenzije: rasprave o ideologiji razvijenog industrijskog društva” iz 1964. je svojevrstan kamen međaš koji simboliše napuštanje interesovanja levih intelektualaca za radničku klasu i početak potrage za novim savezništvima. Jedan od retkih teoretičara iz tog perioda, kao i ove zbirke, kod kojeg je još uvek živo sećanje na staru levicu, odnosno na njeno fokusiranje na radničku klasu, jeste Luj Altiser. On je ujedno i jedini koji je političku borbu vodio i na tradicionalne načine, kao aktivni član Komunističke partije Francuske.
U „Filozofskim fragmentima II” su i dva teksta o LeviStrosu, čiji je doprinos trasiranju diskursivnih puteva savremene levice takoe ogroman. Senzibilitet današnje „kulturne levice” za neevropske narode i kulture, odnosno njihovo ljudsko i kulturno dostojanstvo, počeo je da se raa u LeviStrosovim spisima o „primitivnim kulturama”. Čitavo poglavlje „Divlje misli” (1962) posvećena je polemičkom napadu na Sartrove teze iznete u „Kritici dijalektičkog uma”, gde Sartr zastupa rašireno mišljenje da su pripadnici „ezgotičnih” društava nesposobni za intelektualnu analizu i racionalno obrazlaganje. Marks i Engels su, podsetimo, o Slovenima još drastičnije pisali5, i sa ovakvim modalitetima starolevičarskog razmišljanja o Drugima, odnosno neevropljanima, od vremena LeviStrosa postoji cezura koja se uglavnom do danas poštovala.
Da li danas istinske dileme levice predstavljaju „terorizam i verski fundamentalizam”, kako misli Teri Iglton, ili da li su „nezaposleni” novi revolucionarni subjekt, kako podozreva Frederik Džejmson, neka su od pitanja savremene levice, u čiju istorijsku diversifikaciju ideja „Filozofski fragmenti II” nude mali, ali zanimljiv i pristupačan uvid.
Dejan Aničić
1 Smatra se daje pojam „kulturne levice” početkom 90ih u Americi u širu upotrebu uveo afroamerički književni kritičar i teoretičar Henri Gejts, definisavši je kao „promenjivi niz saveza koji su stvorili feministički kritičari, kritičari tzv. diskursa manjine, marksistički poststrukturalistički kritičari i oni iz koalicije „duginih” boja”; v. Henry Louis Gates, Jr., Loose Canons: Notes on the Culture Wars, Oxford University Press, 1992, str. 17.
2 R. Rorty, „A Cultural Left” u: Archieving our Country: Leftist Thought in TwentiethCentury America, Harvard University Press, 1998, str. 76—77.
3 Izvesno pomanjkanje patriotizma kod kulturne levice Rorti vidi čak i u zanemarivanju američke intelektualne tradicije i preteranom zanimanju za francuske i nemačke filozofe. Ovo je iznenađuje, budući da je esej (odnosno predavanje) nastao gotovo u isto vreme kada njemu nije odobrena viza za Srbiju, gde je trebalo da drži predavanje protiv državnog ograničavanja akademskih sloboda, i gde verovatno ne bi domaćoj levici spočitavao da puno čita strance („Francuze”) i da joj manjka patriotizma. Up. ..Yugoslavia Bars Scholars Seeking to Meet Dissident in Serbia”, The Chronicle of Higher Education, 22. 1.1999
4 „The first is that the Left should put a moratorium on theory”, R. Rorty, „A Cultural Left”, ibid. str. 91.
5 Upor. Volfgang Viperman, „Zašto su Sloveni uvek glupi i surovi”, u: NIN, br. 3004, 24. 07. 2008.
